Macht & Pracht , Grensland
1250
Burgeroorlog in het noorden
De middeleeuwse samenleving in de noordelijke kuststrook was een typische vetemaatschappij, vanwege de vele onderlinge ruzies en oorlogen. Lokale rijke boeren maakten met hun familieclans de dienst uit. Ze werden ook wel hoofdelingen genoemd. Meestal bezaten ze een steenhuis waarin zij zich ten tijde van oorlog en rampspoed konden terugtrekken. In Middelstum vinden we nog de restanten van de oude burcht van de hoofdelingenfamilie Ewsum.
Een centraal gezag ontbreekt in de noordelijke provincies, want keizer en paus zitten ver weg in Rome. Toch was de middeleeuwse samenleving veel minder chaotisch georganiseerd dan op het eerste gezicht lijkt. De boeren hebben hun gebieden opgesplitst in rechtsgebieden, zoals Fivelgo, Hunsingo en het Oldambt. De hoofdelingen, lokale rijke boeren, heersen over hun eigen gebieden en gebiedjes. Binnen die rechtsgebieden rouleerden openbare functies, zoals het rechterschap, over de verschillende rijke families. Maar deze 'adel' van het Groninger land vecht onderling vele vetes uit.
Wisselende bondgenoten
Gaandeweg de Middeleeuwen wordt Groningen onderdeel van het Europese strijdtoneel. Stad en Ommelanden zijn voortdurend in een strijd verwikkeld en kiezen al naar gelang het uitkomt andere bondgenoten. Die vinden ze in Ostfriese, Gelderse en Hollandse graven die in Groningen een uitbreiding van hun machtsgebied zien.
De stad Groningen, aanvankelijk een eenvoudig boerendorp, werd steeds belangrijker. Ze lag strategisch aan het einde van de Hondsrug. De hoger gelegen begaanbare routes eindigden hier. Ook stroomden hier de Aa en de Hunze richting de Waddenzee. In 1040 schonk de Duitse koning Hendrik III een boerderij met landerijen gelegen in ‘villa Gruoninga’ aan de bisschop van Utrecht. Die laatste verwierf daarbij allerlei privileges, zoals het recht om munten te slaan. Hij werd landsheer van de stad. Maar de macht de burgers, vooral van de kooplui, ontwikkelde zich daarna en rond 1250 namen zij het bestuur van de stad over.
Stad en Ommelanden leefden vaak in een gespannen verhouding. De stad probeerde met wisselend succes de economische en politieke macht naar zich toe te trekken. In de 16e eeuw werd Groningen steeds meer onderdeel van het Europese strijdtoneel. De stadhouders volgden elkaar in snel tempo op. En omdat de banden met de Hollandse gewesten intensiveerden, raakten ook Stad en Ommelanden betrokken bij de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje. In 1594 volgde de ‘Reductie van Groningen’ en sloot de stad zich aan bij de opstandige Staten Generaal; de Ommelanden waren haar in 1580 al voorgegaan.
Het verleden van Groningen: Burgeroorlog
RTV Noord zond in 2008 de serie Het Verleden van Groningen uit op televisie. Aflevering 3 van deze serie gaat over de vetes en burgeroorlogen die in de middeleeuwen in Groningen woedden.
