De Joodse gemeenschap in Pekela
Aan het begin van deze eeuw kent Pekela een van de grootste Joodse gemeenschappen in de provincie. De Duitse bezetting maakt daar een einde aan. Van de ongeveer 150 Joodse Pekelders overleven 131 de Shoah niet. De Werkgroep Stolpersteine Pekela heeft voor al deze Joodse slachtoffers in 2012 en 2014 ‘Struikelstenen’ gelegd.
In de zeventiende eeuw neemt de welvaart rondom de rivier De Pekel Aa toe vanwege de grootschalige ontginningen van turf in dit veengebied. Rondom die ontginningen vestigt zich al gauw, vanaf 1683, een aantal Joodse families. Zij houden zich bezig met nu uitgestorven beroepen, zoals hoedenverver, maar ook met beroepen als slager, koopman en sigarenmaker en manufacturier. Deze Joods Israëlitische gemeenschap wordt ook wel ‘kehila’ of ‘kille’ wordt genoemd. De kille Pekela heeft haar eigen synagoge en kerkbestuur en kent meerdere liefdadigheidsinstellingen die opkomen voor de gemeenschap.
Bezetting
In de eerste twee jaar van de bezetting wordt het steeds moeilijker voor de Joden om hun beroep te blijven uitoefenen. Toch blijft de gemeenschap aardig draaien: het kerkbestuur stelt nog een nieuwe bode aan en er wordt druk gespeculeerd over de aanschaf van een nieuw bedwelmingsapparaat voor de slacht. Maar in openbare ruimtes zijn Joden al gauw niet meer welkom. Daarom wordt bijvoorbeeld het voetballen bij club De Noordster voor Joden verboden.
Op transport
Tijdens de Sabbatsnachten van oktober en november 1942 wordt het merendeel van de Joodse gemeenschap in de Pekela’s op transport gezet naar Kamp Westerbork. Velen van hen worden direct doorgevoerd naar de vernietigingskampen Sobibor en Auschwitz. Enkelen duiken onder: bij de familie Drenth in Stadskanaal bijvoorbeeld. Dankzij deze familie overleven zeker twaalf Pekelder Joden de oorlog. 131 anderen vinden de dood, het merendeel in de vernietigingskampen.
Herinneringen
Na de oorlog staat de synagoge leeg. Het gebouw wordt in 1979 gesloopt, nadat het kort dienst heeft gedaan als onderkomen voor de katholieke padvinderij. Lange tijd herinneren alleen de grafzerken op de Joodse begraafplaats in Oude Pekela nog aan de ooit zo voortvarende gemeenschap in het dorp. Tot de Werkgroep Stolpersteine Pekela het initiatief neemt om voor alle joodse slachtoffers van de nazi’s een Stolperstein te leggen. Op 19 juni 2012 zijn de eerste veertig stenen gelegd, op 13 april 2014 zijn daar nog 91 bijgekomen.
Portret: Abraham Toncman
Geboren:16 juni 1905, Oss
Gedeporteerd: 9 februari 1943, Kamp Westerbork
Vermoord: 30 april 1943, Auschwitz
Abraham Toncman was een bekende in Pekela. Hij was godsdienstonderwijzer en werd 'rabbi' genoemd...