Dubbelleven in Bourtange

In Bourtange was de verhouding met de Duitsers in Neurhede en andere dorpen in de buurt opvallend goed te noemen. Het was namelijk vrij gemakkelijk te regelen om bij bekenden in Duitse dorpen tewerkgesteld te worden, zodat daardoor een verplichte/officiële tewerkstelling van jonge Nederlanders ergens anders (ver) in Duitsland voorkomen kon worden. Er werd veel gesmokkeld in die tijd: fietsen, koffie, thee en zeep. Vele zaken gingen gewoon door: we kenden elkaar min of meer als buren.

Hitlerjugend

Hierdoor was het ook bij velen bekend, dat een 'naburige' boer/militair bij een treinbeschieting was gedood en zijn zoon aan het Oostfront was gesneuveld. Een soort regionieuws, in een gekke wereld, want er was wel oorlog! Veel Duitse jongeren van mijn leeftijd gingen in dienst; die kwamen na de Hitlerjugend-periode op een 'U-boot' of werden voor andere eenheden opgeroepen. Ze waren daarover trots en enthousiast.

Zwemmen

De meeste contacten ontstonden toen vooral vanwege een gezamenlijk ontmoetingspunt, namelijk het 'Stobbenkanaal', dat exact de scheiding tussen ons land en Duitsland markeerde. Hier werd gezwommen, ontstonden internationale 'liefdesverhoudingen', werd veel gekletst en leerden we elkaars taal spreken; eigenlijk voor beide partijen toen heel normale en daarbij ook nog plezierige zomerse activiteiten. Nog elk jaar op haar verjaardag, wordt bij een Bourtanger-meisje-van-toen een bos bloemen van haar toenmalige Duitse vriendje bezorgd. Ik bedoel maar: grote afstanden tussen de partijen bestonden er toen in geen geval.

(Geen) verschillen?

We leerden elkaar accepteren als jongeren, waarbij de grote verschillen die er tussen ons vanzelfsprekend wel waren, verdoezeld werden of beter gezegd, bij ons toen niet eens zo duidelijk in beeld kwamen, op grond van gemis aan politiek inzicht. We zagen samen herhaaldelijk de Amerikaanse bommenwerpers overvliegen naar hun doelen in Bremen, Hamburg, Keulen, Wilhelmshaven of Berlijn en we beleefden ook gezamenlijk de luchtgevechten tussen de B-17's en Duitse jagers; gevechten, die opvallend veel in de grensstrook plaatsvonden, zowel overdag als in de nacht, afwisselend de Amerikanen met de 'Vliegende Forten' en de Engelsen met de 'Avro Lancasters'. Er werd over verteld, dat de Duitsers de geallieerde vliegtuigen bij voorkeur boven Nederlands gebied aanvielen, zodat de schade bij het neerhalen van toestellen voor de bewoners in eigen (Duits) gebied beperkt bleef.

We wisten ook dat Hildes vader officier was in het Duitse leger en overgeplaatst werd naar Frankrijk. Ze was de enige dochter in het gezin. Het was voor ons niet moeilijk om de grens te passeren en bij ons bezoek aan hen namen we of pepermunten of een handjevol thee mee (uit moeders schaarse voorraad gejat) en wij Bourtanger pubers, leerden bij een Duitse familie om Franse cognac te drinken!

Dubbel

Terugkijkend op die oorlogsjaren, waarvan na afloop pas de werkelijke en vooral gruwelijke gebeurtenissen aan ons bekend werden, krijgen verwarde gevoelens over ons – 'in jeugdige onschuld' – getoonde onbezonnen gedrag sterk de overhand. Enerzijds het in alle stilte zien afvoeren van alle Joodse dorpbewoners – waar verder ook niet meer over gesproken werd en weinig aan gedacht werd – en anderzijds met je Duitse leeftijdsgenoten en soms met hun ouders contacten onderhouden, alsof het de gewoonste zaak van de wereld was. Bourtange, een grensgeval, waar in feite heel dubbel geleefd werd en daardoor resteren nog steeds vele met spanning beladen gedachten over die periode. Veel gebeurde 'zomaar', zonder je er ook maar iets bij af te vragen en dat juist in een tijd, waarin zo ontzettend veel plaatsvond met catastrofale gevolgen voor een groot deel van de Nederlandse bevolking en voor miljoenen anderen van de wereldbevolking.

Grensgeval

Bourtange heeft een synagoge, die in 1842 werd gebouwd. Na de reconstructie van het dorp, werd ook de synagoge gerestaureerd en opengesteld voor bezichtiging. Geruime tijd gaf een notitie op de deur aan: 'Nur zu besichtigen mit Eintrittskarte'. Bourtange, nog steeds een grensgeval; voor alle gedeporteerde joden uit Bourtange waren er geen entreekaartjes voor hun Sjoel meer nodig...