805
Liudger en Bernlef – een wonder in Usquert met grote gevolgen
Voor de kerk van Usquert staat een kunstwerk met daarop twee figuren afgebeeld. Onder de afbeelding staat te lezen ‘en Liudger deed Bernlef zien’. Deze voorstelling verwijst naar een bijzondere gebeurtenis die in de buurt van Usquert plaats moet hebben gevonden en die een grote invloed heeft gehad op de verspreiding van het Christendom in dit gebied.
De katholieke kerk had al enkele pogingen gedaan om het geloof te verspreiden in Groningen en Friesland, maar met weinig succes. Zo was Willibrord op veel verzet gestuit en had Bonifatius het zelfs met de dood moeten bekopen. Willibrord was de eerste zendeling in het Noorden van ons land. Net zoals Bonifatius en zijn opvolger Willehad was hij afkomstig uit Engeland. Willibrord werd in 695 tot bisschop van de Friezen gewijd. In 719 kwam, na de dood van de Friese heidense koning Radboud, de weg vrij om ook de noordelijke gebieden te kerstenen.
'People skills'
De tekst in de Bijbel over de eerste apostelen diende hiervoor als inspiratie: ‘gaat heen en onderwijst alle volkeren’. Dit was echter makkelijker gezegd dan gedaan. Voor een succesvolle kerstening waren inkomsten, connecties en een netwerk van vrienden en verwanten onontbeerlijk. Als er anno nu een vacature uitgeschreven zou worden voor ‘zendeling’, zou daarin ‘people skills’ als een van de belangrijkste voorwaarden genoemd worden. Een zekere mate van sociale vaardigheden was namelijk nodig om met de plaatselijke elite en opstandige groepen om te kunnen gaan.
Willibrord schijnt niet alleen een overtuigd christen te zijn geweest met een grote zendingsdrang, maar misschien nog wel belangrijker, ook een goed netwerker. Met de Friese adellijke familie, waaruit Liudger later zou stammen, ontwikkelde Willibrord ook een goede band. In het huidige Friesland heeft hij echter geen kerken kunnen stichten, omdat hij in 739 stierf.
Zuur en ambitieus
Het verloop van de gebeurtenissen rond de missie van Bonifatius moet ook in dit licht worden bekeken. Anders dan de goedmoedige Willibrord, schijnt Bonifatius een zuur en ambitieus persoon te zijn geweest, die in zijn grenzeloze ambitie anderen afkraakte. Ook was hij heel erg kritisch ten opzichte van het Anglicaanse Christendom en pleitte hij ervoor om meer op Rome te richten. Toen Bonifatius naar de Friese gebieden ging, ten oosten van de Vlie, had hij hier geen band opgebouwd met de locale elite. Dit feit moet hem fataal zijn geworden. Op 5 juni 754 zou Bonifatius en zijn gevolg door een roofoverval om het leven zijn gekomen. Anderen zeggen dat het een opstand was van de Friezen die tegen de kerstening en de vernietiging van heidense heiligdommen in opstand waren gekomen.
Willehad en Liudger
De invloed van Bonifatius op de kerstening in het noorden is dan ook heel beperkt geweest. Ter nagedachtenis werd in Dokkum een kerk gebouwd. Vanuit deze kerk zette Willehad zijn werk voort. Hij beschikte wel over goede betrekkingen met de lokale elite, waarvan hij de kinderen onderwees. Met steun van het klooster Esternach, waar hij via zijn familie nauw mee verbonden was, stichtte hij kerken op Ameland, Terschelling en in Holwerd. Ten oosten van de Lauwers, in Groningen, mislukte zijn missie echter.
In 787 kreeg Liudger van Keizer Karel de Grote opnieuw de opdracht om het evangelie te gaan verkondigen in de gebieden ten oosten van de Vlie, het huidige Groningen en Friesland. In tegenstelling tot zijn voorgangers sprak Liudger de taal, omdat hij stamde van een Fries geslacht uit de buurt van Utrecht, dat eerder aan Willibrord onderdak had verschaft. Zoals bekend zou Liudger in zijn zendingswerk heel succesvol zijn, ook dankzij de vele kerken die hij liet bouwen. Liudger werd later beloond voor zijn werk en in 804 tot bisschop van Münster benoemd worden. Een bijzondere gebeurtenis zou echter van grote invloed zijn geweest op zijn succes.
Levend bewijs
Tijdens zijn rondreis door het Groninger wierdenlandschap, ontmoette Liudger in de hoeve van de edelvrouw Menisweerd bij Helwerd de blinde zanger Bernlef. Deze was erg geliefd onder de bevolking en had een prachtige stem, maar zong heidense liederen. Toen Liudger met hem sprak over bekering tot het Christendom, zei Bernlef: ‘Als die God van u echt zo machtig is, toon mij een teken’. Liudger legde vervolgens zijn handen op zijn ogen en sprak een gebed uit. Toen hij zijn handen verwijderde, merkte Bernlef tot zijn grote verbazing dat hij weer kon zien. Hij knielde aan Liudgers voeten en vroeg hem hoe hij hem kon bedanken. Liudger verlangde geen giften, maar vroeg hem om met hem mee te reizen, als levend bewijs van de macht van God. Bernlef stemde hiermee in en reisde met hem mee om het geloof te verkondigen. Zijn liederen en bijzondere stem waren hierbij een fantastisch hulpmiddel.
Dus dankzij de wonderbaarlijke genezing van de bard slaagde Liudger er in de Groningse bevolking tot het Christendom te bekeren. Of het verhaal nu waar is of niet, er blijkt in ieder geval uit dat Liudger over een groot menselijk inzicht beschikte. Door niet alleen bevriend te raken met de lokale elite, maar ook een lokale beroemdheid te gebruiken op zijn missie, wist hij zo het vertrouwen van de lokale bevolking te winnen. Hij stichtte veel kerken, onder andere die in Leens, Loppersum, Baflo en Farmsum.
Ook op de wierde van Helwerd, de plaats van het wonder, werd een kerk gesticht. Hier is niets meer van over. De wierde Helwerd ligt verlaten in het land, als stille getuige van een belangrijke gebeurtenis in de Groningse geschiedenis.
Over Liudger en Bernlef is ook een film gemaakt. Kijk voor meer informatie op www.dehemelophelwerd.nl