Abel Tasman (1603-1659) kwam ter wereld in het dorp Lutjegast in de provincie Groningen. In die tijd lag Lutjegast niet ver van zee. Het kwam regelmatig voor de boeren in het rustige zomerseizoen naar zee gingen. Boerenzonen werkten vaak in hun jonge jaren als zeevarende, om zich later als boer aan land te vestigen. Maar Tasman nam zijn carrière op zee serieus en studeerde navigatie. In 1633 kwam hij in dienst van de VOC. Hij woonde toen al niet meer in Groningen, maar was verhuisd naar Amsterdam. In 1636 emigreerde hij met zijn vrouw en dochter naar Batavia, waar hij als schipper een goede reputatie opbouwde.

Dit schilderij stamt uit 1637, toen Tasman al kapitein bij de VOC was, maar nog geen bekende ontdekkingsreiziger. De opstelling is symbolisch: Tasman bij de wereldbol, afgebeeld als kundig navigator. Zijn vrouw geeft een appel aan hun dochter. Dit symboliseert de overdracht van kennis aan de jeugd.

Uit Amsterdamse archieven weten we dat Abel Tasman in 1632 trouwde met Jannetje Tjaers. Hij was toen al weduwnaar van Claesgen Heyndrix en had uit dit huwelijk een dochter, die ook Claesgen heette. Op dit portret lijken (stief)moeder en dochter sprekend op elkaar... Toeval of symboliek?

Ambitieuze expeditie

Het was de meest ambitieuze ontdekkingsreis die de VOC ooit voorbereidde. De expeditie van Tasman moest de kusten van het Zuidland in kaart brengen waarbij het vooral om het Onbekende Zuidland ging: de VOC dacht dat daar veel goud en zilver te vinden was. Letterlijk luidde zijn opdracht om, net als Christoffel Columnus en Amerigo Vespucci, een nieuw werelddeel te ontdekken. Dat moest de Republiek van goud en zilver voorzien, gelijk Peru, Chili en andere zuid Amerikaanse koloniën dat voor het Spaanse rijk deden.

Bovendien hoopten de opdrachtgevers van de VOC dat deze expeditie een veilige zeeweg naar Zuid-Amerika zou openleggen. De Nederlanden waren in 1642 nog altijd in oorlog met Spanje en Portugal.

Twee schepen

Voor de expeditie van 1642 – 1643 kreeg Tasman twee schepen mee, het jacht Heemskerck en de fluit Zeehaen. Tasman had het commando en werd bijgestaan door een deskundige stuurman en zeevaartkundige, Frans Jacobsz Visscher. Op de Zeehaen was het hoogste gezag in handen van Isaac Gilsemans. Hij had de rang van 'koopman', maar was tevens een bekwaam tekenaar: handig om de nieuw ontdekte gebieden in kaart te brengen. Het was een groepje ervaren zeelieden, dat elkaar al goed kende van eerdere reizen.

Het Zuidland dat ze ontdekten, beantwoordde niet aan de verwachtingen van de VOC. De kaartenmakers konden enkele nieuwe landen toevoegen, zoals Van Diemens Land (Tasmanië), Statenland (Nieuw-Zeeland) en verschillende eilanden, waaronder Tongatapu. Maar in plaats van met een nieuw continent, rijk aan goud- en zilver, werden de meeste witte plekken op de kaart na Tasmans reis ingevuld met het blauw van de zee.

Voorzichtig

Tasman bleek een kundig en voorzichtig zeeman, die bijna de gehele bemanning veilig terugbracht in Batavia. Hij was onderweg vijftien van de 110 bemanningsleden verloren, een laag percentage in die tijd. Tien overleden door ziekte, vier tijdens de ontmoeting met de Maori en één man deserteerde aan het einde van de eis (nadat hij beschuldigd was van aanranding).

Hoewel er ook wel kritiek was (zijn bazen vonden dat hij het grondige verkenningswerk voor een nieuwsgieriger opvolger had laten liggen) mocht Tasmans in 1644 opnieuw op expeditie. Tekenend is dat veel oude bekenden, waaronder Visscher en Gilsemans, opnieuw meegingen. gestuurd. Opnieuw mocht hij onderzoeken of Nieuw-Guinea verbonden was met het bekende Zuidland. Weer vond hij de Torres straat niet, maar bracht wel de noordkust van Australië gedetailleerd in kaart. 

Na het overlijden van Anthony van Diemen in 1645 kwam er een einde aan de ontdekkingsreizen van de VOC. Tasman bleef wel gewoon reizen maken en werd benoemd als lid van de Raad van Justitie in Batavia. Zijn taak was om alle binnengekomen scheepsjournalen te controleren.

In 1648 stuurde de nieuwe gouverneur-generaal Cornelis van der Lijn hem op een kapersmissie: Tasman moest proberen het zilverschip dat de Spanjaarden elk jaar vanuit Amerika naar de Filipijnen stuurden, te onderscheppen. Maar toen de Spanjaarden de acht goed bewapende schepen van Tasman in zicht kregen, zetten ze hun lading overboord en staken het schip in brand vóórdat de Hollanders het konden veroveren.

Na een voorval op de terugreis verslechterde Tasmans positie bij de VOC. Hij ging te ver in het disciplineren van twee manschappen, waarvan hij dacht dat ze probeerden te deserteren. Omdat hij was afgeweken van de vaste procedure en de twee mannen zonder proces dreigde op te hangen, kreeg hij zware boetes opgelegd en werd tijdelijk geschorst. Hoewel Tasman met terugwerkende kracht in rang en functie werd hersteld nam hij in 1652 ontslag bij de VOC.

Terug aan land

Rond 1650 was Tasman een van de grootste grondbezitters in Batavia. Hij had een huis aan de Tijgersgracht en een landgoed buiten de stadspoorten. Van zeeman werd hij weer landman, zij het op een andere schaal dan in zijn jeugd in Lutjegast. In  oktober 1659 overleed Tasman. Zijn vrouw en dochter waren zijn erfgenamen, maar hij liet ook de armen van Lutjegast een bedrag na. 

Meer weten?

Abel Tasman heeft een eigen museum - te bezoeken in Lutjegast of via de eigen website van het Abel Tasman Museum. 

Van 24 november 2017 tot en met 18 februari 2018 is de tentoonstelling “Abel Tasman. Welkom aan boord van de Heemskerck" te zien in het Noordelijk Scheepvaartmuseum.