De meisjes van de Warffumer Rijks-hbs
Op 6 oktober 2018 vierde Het Hogeland College te Warffum zijn 150-jarig bestaan. Een grote scholengemeenschap met ongeveer evenveel meisjes als jongens. Voor meisjes was meer onderwijs dan lagere school niet altijd weggelegd.
Tien jongens en vier meisjes in een onbekende klas van de hbs in Warffum in 1888. – Foto: Lustrumboek Honderd jaar Hogelandse Hogereburgerschool, 1968 (hhc150.nl)
Als in 1863, dankzij minister Thorbecke, de wet op het middelbaar onderwijs zijn beslag krijgt, wordt verder leren voor een grote groep kinderen bereikbaar. De eerste gemeente in Nederland die een Rijks Hoogere Burgerschool opricht, is Groningen.
In de gemeenteraad van Warffum oppert wethouder Cornelis Reinders in 1865 een voorstel voor een Rijks-hbs in het dorp. Met hulp van vader Geert Reinders en huisarts Rembertus Westerhof (beiden Tweede Kamerlid) verkrijgt hij toestemming en in 1868 opent de eerste Rijks-hbs op het platteland van Nederland in Warffum haar deuren voor de jongens van het Hoogeland.
De eerste meisjes
Er wordt in de wet niet vermeld dat ook meisjes hoger onderwijs kunnen volgen. Na protest wordt in 1867 de mogelijkheid voor een middelbare meisjesschool (MMS) toegevoegd. Maar meisjes op een Rijks-hbs? Aan die mogelijkheid wordt niet gedacht.
Toch wil Aletta Jacobs in Sappemeer naar de hbs. Zij mag in 1870 als toehoorster de lessen bijwonen, maar wordt niet ingeschreven. Haar zusje Frederika wordt in 1871 wèl, met twee andere meisjes, voor het eerst officieel ingeschreven. In hetzelfde jaar worden ook in Warffum drie meisjes tot de Rijks-hbs toegelaten.
Warffum blijft voorop lopen. In 1880 volgen op de 55 hbs'en in Nederland in totaal 103 meisjes lessen: twaalf daarvan zitten in Warffum op school. Meisjesonderwijs wordt elders niet gestimuleerd en zelfs tegengewerkt. Het geeft ook extra rompslomp, want tot 1906 moet voor elk meisje toestemming gevraagd worden bij de minister.
‘Hoe vormen wij onze meisjes tot goede huisvrouwen? Ouders, kunt u zich een mooiere opleiding voor Uw dochter voorstellen? Zij heeft er haar hele leven plezier van. […] Als zij dan later een huishouding heeft, staan haar handen niet verkeerd. Dan kan zij huis en huisraad onderhouden, koken, wassen, naaien, strijken en weet zij iets van de opvoeding van kinderen.’
In 1893 merkt directeur Rijkens in het Gedenkboek ter herinnering aan het vijfentwintigjarig bestaan op dat het toelaten van meisjes niet belemmerend heeft gewerkt. Wel lijken zij moeite te hebben met de wis- en natuurkundige vakken, die zij in hogere klassen dan ook niet meer volgen. Toch zijn er dat jaar 17 meisjes onder de 56 leerlingen. Tot 1918 worden zij nog als aparte categorie in de lerarenvergaderingen behandeld.
Verreweg de meeste meisjes worden echter naar een huishoudschool gestuurd om te leren hoe een boerenhuishouding gerund moet worden. Daarna is het wachten op een man.
Na de Tweede Wereldoorlog neemt het aantal meisjes in het voortgezet onderwijs toe en wordt hun aanwezigheid steeds gewoner.
De eerste lerares
De eerste lerares die op het toneel verschijnt is in 1902 Wabina Andreae. Zij is docent staatshuishoudkunde in Warffum, Groningen en Heerenveen, tot zij in 1906 trouwt met L.H. Mansholt en op boerderij Torum gaat wonen. Daar geeft zij later haar eigen kinderen les, waaronder de bekende Sicco Mansholt.
Leraressen hadden vaker maar een kortdurend contract, want een vrouwelijke rijksambtenaar werd ontslagen zodra zij trouwde. Deze regeling werd pas in 1957 afgeschaft. Een aantal vrouwen vond het lesgeven zo leuk, dat zij een huwelijksaanzoek afsloegen!
De eerste vrouwelijke directeur
Weinigen kunnen zeggen dat zij in alle drie de schoolgebouwen van de Warffumse hbs naar school zijn gegaan. Lineke de Haan kan dat. Zij gaat in 1964 naar de Rijks-hbs aan de Oosterstraat in Warffum en maakt in 1967 de verhuizing naar de nieuwbouw aan de A.G. Bellstraat mee. Na de lerarenopleiding in Groningen verkast zij naar Rotterdam. Maar het Groningerland trekt en er blijkt een plek vrij te komen bij haar oude school in Warffum, die inmiddels is gefuseerd tot Het Hogeland College. Na een inwerkperiode wordt zij de eerste vrouwelijke rector in Warffum. Als zodanig staat zij aan het roer ten tijde van de afbraak van het schoolpand en de bouw van de huidige moderne leeromgeving, die in 2013 haar deuren opent. In 2014 neemt zij afscheid van het HHC in het derde gebouw van de voormalige Rijks-hbs te Warffum.
Als laatste bijdrage aan de school heeft zij in 2018 zitting genomen in de lustrumcommissie.
Alle meisjes op de hbs in Warffum, 1893. - Foto: Lustrumboek Honderd jaar Hogelandse Hogereburgerschool, 1968 (hhc150.nl)
Bronnen:
Gedenkboek ter herinnering aan het vijfentwintigjarig bestaan Rijks Hoogere Burgerschool Warfum 1868-1893
Honderd jaar Hogelandse Hogere Burgerschool, RHBS 1868-1968
5 X 25 Van hbs naar HHC 1868 -1993
Naar één School, zeven scholen onderweg naar Het Hogeland College 1868-2008