In de ontmoetingsruimte van de Pekelder erfgoedstichting Siepco aan de plaatselijke H. Westerstraat werd ter ere van de in Duitsland geboren technicus en handelsman een tinnen afgietsel gemaakt van zijn beeltenis. Op dezelfde dag werd in dezelfde ruimte een kunstwerk onthuld met daarop onder andere een foto en een gedrukte tekst van en over de in 1950 overleden ondernemer. Elso Free bracht met zijn fabrieken in Oude Pekela grote welvaart. Werkgelegenheid voor velen met goede lonen.

Talent

Elso Free was van eenvoudige afkomst. Hij werd 1851 in het Ostfriese Heisfelde in de buurt van Leer geboren in een boerengezin. Rond zijn 15^e jaar werkte hij bij landbouwers en wat later op een bierbrouwerij. Op 17-jarige leeftijd kwam hij in aanraking met de strokarton. Niet lang daarna werd hij papiermaker in een bedrijf in Leer. Hier bleek hij, getalenteerd als hij was, al over grote technische kennis en vaardigheden te beschikken. Als adviseur kwam Free in 1875 naar Pekela. De arbeiders hier op de strokartonfabriek Aastroom hadden moeite met de bediening van de apparatuur. De Duitse fabrikant Heuer die de machines had geleverd vroeg de pas 24-jarige Free om de Pekelders te helpen. Hij voldeed graag aan het verzoek.

Carière

De loopbaan van Elso Free kwam in Oude Pekela in een stroomversnelling. Zijn carrière liep van papiermaker snel door naar opzichter papiermaker tot technisch leider bij de nieuwgebouwde plaatselijke zusterfabriek Union. Hier mocht hij zich uitleven wat de techniek betreft. Beide fabrieken kwamen tot grote bloei en het product dat werd gefabriceerd ging de hele wereld over. Karton, zo vonden heel veel fabrikanten, was een prachtig product om met name lossen goederen snel en goed te kunnen verpakken.

Tussen het werkvolk

Elso Free was een man van de praktijk. Hij verbleef veel liever in de fabriek, tussen het werkvolk, dan op kantoor. Free liep graag tussen de banen en langs de walsen en bij storingen was hij niet te beroerd om zelf de handen uit de mouwen te steken. Het personeel was blij met zo’n baas. Andersom was Free trots op zijn medewerkers. Dat bleek toen hij in 1911 maar liefst 800 gulden onder het werkvolk verdeelde. Gehuwden kregen een tientje en vrijgezellen ontvingen vijf gulden. In 1917 werd Elso Free benoemd tot directeur van de NV Stroocartonfabriek v/h E. Free & Co, waarbij het maatschappelijk kapitaal onveranderd bleef. De eerdere vennootschap onder firma (Vof) verdween. In 1913 ging de nieuwe, naast gelegen strokartonfabriek Britannia in bedrijf. Ook deze onderneming kwam op initiatief van Elso Free tot stand. Britannia moest qua grootte en capaciteit Free & Co overtreffen. Dit lukte. De nieuwe fabriek, die zijn naam ontleende aan Groot-Brittannië, op dat moment een zeer grote afnemer van Pekelder strokarton, werd gebouwd op de plek van de vroegere scheepswerf van Jan Willem Kuiper, de schoonvader van Elso Free.

Echte Pekelder

De geboren Duitser Elso Free voelde zich in Pekela na zijn komst naar Oost Groningen al gauw op zijn gemak. In zijn nieuwe woonplaats Oude Pekela was hij als het ware opnieuw thuis. Free ontpopt zich dan ook vrij vlot tot echte Pekelder. Doch pas In 1891 liet hij zich naturaliseren. Zes jaar daarvoor trouwde hij met Elisabeth Kuiper uit Oude Pekela. Het paar kreeg zeven kinderen. Free bleef tot op hoge leeftijd bij de Pekelder fabrieken, die gedurende zijn leven alsmaar bleven groeien, betrokken. Pas op 80-jarige leeftijd trad hij terug. Hij overleed in 1950 in de ouderdom van 98 jaar en werd ter aarde besteld op de algemene begraafplaats in Oude Pekela. De aftakeling van de strokarton, die begon rond de jaren zestig, bleef hem bespaard.

Monumenten

Tijdens zijn leven werd Free een paar keer onderscheiden. Hij werd onder anderen benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Na zijn dood werden in Oude Pekela enkele monumenten voor hem opgericht. Het tot nu toe laatste eerbetoon voor Free vond plaats op 10 september 2016, door het bestuur van Siepco, dat zijn beeltenis in tin vereeuwigde. De plaquette heeft een mooi en opvallend plekje gekregen in het onderkomen van de stichting.

De mensen van de Strokartron is een project geweest waarbij honderden mensen die betrokken zijn geweest bij de strokartonindustrie, hun verhalen en foto’s hebben gedeeld. Het resultaat is te bekijken op demensenvandestrokarton.nl.