De stad Groningen werd half april 1945 bevrijd door de Canadezen. Dit ging gepaard met hevige beschietingen en gevechten. Naast militaire slachtoffers, vielen hierbij ook burgerslachtoffers. Er sneuvelden meer dan 40 Canadezen, circa 130 Duitsers en 106 burgers. Een van de burgerslachtoffers was Jantje Freriks, een ouder broertje van Philips Freriks, journalist en televisiepresentator. Philips Freriks heeft hierover een ontroerend boekje geschreven. Jantje stond met zijn opa aan de Peizerweg voor het raam naar de intocht van de Canadezen te kijken toen er plotseling geschoten werd, een kogel trof het negenjarige jongetje dodelijk.
Een slachtoffer net buiten de stad Groningen was Frederika Witkop, getrouwd met een ver familielid van mij. Zij woonde op een boerderij te Euvelgunne, de Koningsheem, in de Borgslotermolenpolder tussen het Eemskanaal en het Damsterdiep, ter hoogte van Oosterhoogebrug.
En dat werd een gevaarlijke plek bij de bevrijding.

Wie was Frederika Witkop?

Frederika Witkop werd geboren op 6 augustus 1872 te Groningen. Haar vader Harm Drewes Witkop was vleeshouwer en had een winkel aan de Steentilstraat 29. Kennelijk had hij een goede naam, want het Academisch Ziekenhuis van Groningen gunde hem vele jaren de opdracht om varkensvlees te leveren. Het zal hem zakelijk goed gegaan zijn want hoewel er meerdere kinderen waren, kon Frederika voor onderwijzeres leren.
Dat doet ze succesvol. Het Nieuwsblad van het Noorden meldt op 25 april 1891 dat Frederika Witkop met goed gevolg voor onderwijzeres is geëxamineerd, daarnaast ook voor de gymnastiek en het handwerken. Ze wordt benoemd als onderwijzeres te Wirdum.

Wil ze graag dichter bij de stad wonen? Ze solliciteert op een vacature in Paterswolde, wordt daar ook benoemd, maar laat 22 augustus 1894 weten dat ze voor de vacature bedankt. Ze blijft solliciteren en wordt in mei 1895 benoemd als onderwijzeres aan de o.l. school te Oosterhoogebrug. Deze benoeming accepteert ze.

In de kost

Het was vroeger verplicht om als onderwijzer te wonen in de gemeente waar je werkt. En zo komt Frederika uiteindelijk in de kost bij Hindrik Elle Koning, die alleen woont op de eerder genoemde boerderij Koningsheem met landerijen die vrijwel de gehele Borgslotermolenpolder beslaan. Een boerderij die al vanaf begin 1700 in handen is van de familie Koning.

Ondanks dat Hindrik Elle zeventwintig jaar ouder is dan Frederika is er kennelijk een aantrekkingskracht en krijgen ze eind juni 1904 een zoon. Bij de geboorte van de zoon heeft Frederika nog het beroep van onderwijzeres. Twee weken na de bevalling trouwen Hindrik en Frederika, nadat Hindrik bij de geboorte van zijn zoon, Elle Hindrik, al heeft laten noteren dat hij het kind erkent en dat het een wettig kind is door het voorgenomen huwelijk.
De school van Oosterhogebrug laat een dag na de bevalling in een advertentie weten dat ze een tijdelijke leerkracht zoeken.

Kort daarna, op 13 juli 1904, trouwen ze. Bij het huwelijk is Frederika zonder beroep. Ze zullen later nog twee dochters krijgen. Het huwelijk met Hindrik Elle zal vierendertig jaar duren, op 15 januari 1938 overlijdt hij op 92-jarige leeftijd.

De oudste zoon, Elle Hendrik, is dan getrouwd en dierenarts in Beilen, de beide dochters zijn ongehuwd en wonen nog thuis. De jongste dochter, Jantje  Hinderkien, zal in 1941 trouwen met Wolter Pieter Dijkhuis, die landbouwer is op de boerderij Euvelgunnerheem. Over deze boerderij en zijn bewoner Thies Dijkhuis, een kleinzoon van Frederika Witkop, is in 2018 een documentaire verschenen: De laatste boer van Euvelgunne. De oudste dochter, Egberta Gezina, trouwt na de oorlog in 1946. Zij woont tijdens de oorlog bij haar moeder op Koningsheem.

De bevrijding

De Koningsheem ligt ter hoogte van Oosterhoogebrug en dus vlak bij de brug over het Van Starkenborghkanaal. En die brug is van groot strategisch belang bij de bevrijding van Groningen in april 1945: hij geeft toegang tot de weg naar Delfzijl. Een brug die de Duitsers in handen wilden houden, mede om een vluchtroute naar Delfzijl open te houden. Een brug die de Canadezen wilden veroveren, om op te kunnen trekken naar Delfzijl.

In het boek De bevrijding van Groningen wordt een schets gegeven hoe de Canadezen de stad bevrijd hebben. Voordat er troepen arriveerden, werden er eerst granaten afgeschoten om de Duitse vijand te verstoren en te vernietigen. Zo was er in de buurt van Eelderwolde naast de Paterswoldseweg een 25-pounderbatterij opgesteld. Vanaf vrijdagavond 13 april tot en met maandagmorgen 16 april is er geschoten. In het boek worden de volgende beschietingen op Oosterhoogebrug genoemd:

De 25-poundergranaten kenmerkten zich door een gierend geluid bij het overvliegen. De granaten van 8,8 cm hadden een grote scherfwerking. Het zal angstaanjagend geweest zijn om in het schootsveld te liggen. En dat lag de boerderij de Koningsheem, op een steenworp afstand van de Duitse infanterie die de brug over het Van Starkenborghkanaal moest verdedigen.
Frederika Witkop zal behoorlijk bang geweest zijn. Volgens mondelinge overlevering is zij die nacht van zaterdag 14 april op zondag 15 april in een bedstee gaan liggen, daar voelde ze zich het veiligst. Helaas, deze plek bleek fataal. Een granaatscherf ketste op een kozijn van de boerderij, schoot naar binnen en raakte Frederika in de bedstee. Door haar inwonende dochter is zij nog op een bakfiets naar het Academisch Ziekenhuis aan de Oostersingel gebracht, waar zij echter op zondag 15 april aan de verwondingen is overleden. Frederika Witkop is bij de bevrijding overleden als één van de 106 burgerslachtoffers.

Op maandag 16 april zullen de Canadezen optrekken naar Oosterhoogebrug. Aan het eind van deze dag geven de Duitsers in Oosterhoogebrug zich over.
De Koningsheem is na de bevrijding zwaar gehavend en wordt, nadat de boederij bijna twee en een halve eeuw in het bezit is geweest van de familie Koning, verkocht. Er heeft nog een smederij in gezeten en er hebben krakers in gewoond. Rond 1990 is de boerderij gesloopt.