De Koude Oorlog wordt veelal aangeduid als een ‘gewapende vrede’ tussen het kapitalistische ‘westen’ geleid door de Verenigde Staten en het communistische ‘oostblok’ onder leiding van de Sovjet-Unie. Vrede was het allerminst; conflicten tussen de twee machtsblokken werden uitgevochten op bijvoorbeeld Koreaans of Vietnamees grondgebied.

Hoewel Groningen, net als de rest van Nederland, zich vooral richtte op de wederopbouw, was de Koude Oorlog nooit ver weg. Er verschenen bijvoorbeeld luchtwachttorens en state-of-the-art bunkercomplexen in het Groningse landschap. Militarisering is onlosmakelijk verbonden met die periode en liet ook Westerwolde niet onberoerd.

Militair oefenterrein

De geruchten deden al een tijdje de rondte, maar in april 1968 stond het groots in de kranten: het Drentse kamerlid Henk Kikkert (CHU) had voorgesteld om een militair oefenterrein aan te leggen bij Ter Apel. Tot die tijd waren militairen aangewezen op kleine oefenterreinen, versnipperd over Nederland. Het oefenterrein in Ter Apel, handig gelegen nabij de Duitse grens, zou ruim 3.000 hectare groot worden. Naast een vaste bezetting van ongeveer 600 man, zou er een divisie van maximaal 13.000 militairen kunnen oefenen.

Kikkert zag alleen maar voordelen voor de regio. Een oefenterrein zou een toename van werkgelegenheid, technische scholen en woningbouw betekenen. En dan niet alleen: dienstplichtigen zouden hun loon uitgeven in het noorden. Sterker nog: de vrijetijdseconomie zou opbloeien – misschien moest er zelfs eens een schouwburg komen. Nadeel was wel dat het project een half miljard gulden zou kosten.

'Kikkert op het oorlogspad'

Bovendien was een ruime meerderheid van de inwoners van het gebied fel tegen het voorstel. Honderden boeren zouden van hun land verdreven worden, en hele dorpen en gehuchten van de kaart geveegd. Vanaf het begin waren dan ook veel politieke partijen en pacifistische groeperingen tegen het plan, de socialisten en antimilitaristische communisten voorop. De communistische krant De Waarheid kopte een paar dagen na bekendmaking van het plan: ‘Kikkert op het oorlogspad’.

Het college van de gemeente Vlagtwedde, en in het bijzonder burgemeester Loopstra, stond redelijk optimistisch tegenover het plan-Kikkert. Een andere positieve reactie kwam vanuit de Handelvereniging Mercurius, die een economische impuls voorzag. Veel bijval vonden het college en de handelsvereniging niet. Volgens het Groninger Tweede Kamerlid H. Wieringa (PvdA) zou de komst van het oefenterrein helemaal geen trekpaard voor het noorden zijn, maar een 'opgeblazen trek-kikker'. Geluiden tegen het plan-Kikkert kwamen uit alle hoeken. De aardappelmeelfabrieken in de regio zagen bijvoorbeeld problemen op het gebied van transportkosten en grondstofvoorziening. Maar de grootste vijand op Kikkert’s oorlogspad was de lokale bevolking.

Grafstenen en benzinebommen

In november 1970 werd een enquête gehouden onder de inwoners van de gemeente Vlagtwedde, waarbij maar liefst vijfenzeventig procent aangaf tegen het plan-Kikkert te zijn. Triomfantelijk plaatste actiecomité ‘Plan Kikkert Nooit’ een grafzerk in Sellingen met daarop de tekst ‘In memoriam – Plan Kikkert – ter nagedachtenis aan de enquête november 1970’.

Het was één van de vele protestacties. Gelijk na de bekendmaking van het plan waren er al demonstraties gehouden en verschenen er protestborden in de bermen. Actiegroepen deelden pamfletten uit en inwoners hadden posters voor het raam hangen. De onvrede over het plan-Kikkert werd ook uitgedrukt in de vorm van praalwagens tijdens de carnavalsoptocht in Ter Apel. Bewoners van de Wallekant in ’t Heem bouwden bijvoorbeeld een grote tank, terwijl de kinderen verkleed gingen als kikkers.

Af en toe mondden de demonstraties uit in rellen waar de ME aan te pas moest komen. In februari 1971 werd er zelfs een demonstratie in de stad Groningen afgelast, omdat een aantal Westerwolders benzinebommen zou hebben gefabriceerd.

'Hier alleen suikerbieten'

Op 11 oktober 1969 reed er een stoet van 526 auto’s door de gemeente Vlagtwedde. Op de wagens waren spandoeken gemaakt met daarop protestleuzen als ‘In dit gebied geen geschiet’ of ‘Leer ze elders schieten, hier alleen aardappelen, graan en suikerbieten’. Opvallend veel spandoeken waren op Kamerlid Kikkert en burgemeester Loopstra gericht: ‘Laat Plan Kikkert en B en W verdwijnen, dan zal de zon weer over Westerwolde schijnen’ of het iets grimmiger ‘Beter Kikkert dood dan een mens in nood’.

Tegen de zin van dokter E. Smit, lid van het actiecomité, trok een groepje relschoppers die middag naar het huis van de burgemeester in Sellingen. Daar trokken ze wat struiken los en smeten steentjes tegen de ramen. Vervolgens staken ze een met houtwol gevulde kist met daarop de woorden ‘Plan Kikkert’ in de brand. Na de komst van andere politiekorpsen dropen de demonstranten uiteindelijk af.

Verguisd en berucht

Henk Kikkert trok zich weinig aan van de lokale weerstand. Hij presenteerde in 1971 juist een vergroot plan-Kikkert: 6000 hectare oefenterrein en twee legerplaatsen. De lokale en regionale politiek, waaronder de Gedeputeerde Staten van Groningen, keerden zich nu ook tegen het voorstel. In de jaren daarna stak het plan-Kikkert af en toe nog de kop op, maar leek door alle negativiteit geen reële bedreiging meer voor de regio. In de krant werd nu gesproken over ‘H. Kikkert en zijn verguisde en beruchte plan’. Uiteindelijk werd het plan-Kikkert in 1974 definitief van tafel geveegd door kabinet-Den Uyl.

Bronnen
Jong, de, T. “H. Kikkert over plan militair complex in Ter Apel”. Het Parool, 10-04-1969.
Timmerman, A.J. en A. Houwing. “Alleen Mercurius in Ter Apel staat uitnodigend klaar voor militairen”. Nieuwsblad van het Noorden, 12-05-1969.
Diverse andere artikelen uit De waarheid, Nieuwsblad van het Noorden, Friese koerier en De tijd