Middeleeuws Ter Apel vond eind mei 1991 voor het eerst plaats, maar de bijbehorende stichting werd pas drie jaar later, in 1994, in het leven geroepen.

Hoe het begon

Sophia van den Berg: 'Rondom de kunstenares Zwaantje Weishaupt was er een groep, de Roggelelie. Drie families met kinderen die samen een kampement hadden. Ik weet nog wel dat ik bij een kraampje stond met producten uit de wereldwinkel: 'reine waren uit den vreemde.' Dat was nog voor het eerste festival. Zwaantje is ook de eerste voorzitter van de stichting geweest, twee jaar lang.'
Hans van den Berg: 'Het is begin jaren '90 begonnen met een werkgroep.'
Anny Westerbeek: 'De VVV zocht een activiteit of evenement, 'iets', voor alle verenigingen in Ter Apel, iets waar iedereen aan deel kon nemen. En omdat we de 'Vrienden van het Klooster' hadden, gingen we al gauw richting iets met de Middeleeuwen.'
Sander Zijlstra, de huidige voorzitter van Stichting Middeleeuws Ter Apel: 'Scouting, muziekschool, carnavalsvereniging: iedereen deed mee.'
Gerben van der Veen: 'Kwam het misschien door de carnavalsvereniging, dat mensen hier gewend waren aan verkleedpartijen?'
Heidi Wenteler: 'Misschien, maar er was vooral een groot dorpsgevoel, een echt verenigingsleven. En in elk dorp heb je wel een paar gekken die zich overal voor willen inzetten.'
Jo Bosch: 'De 'Vrienden van het Klooster' was een grote groep, die onder andere probeerde geld in te zamelen voor het klooster. We gingen ook verkleed in pijen om geld op te halen. De stap was niet zo groot naar een middeleeuwse activiteit.'
Ton Kuper, voormalig directeur van Museum Klooster Ter Apel: 'Begin jaren negentig ging het Klooster in overleg met verschillende partijen, gedeputeerde Sakkers was er ook bij. We moesten kijken naar Leek, waar een kasteel, een pretpark en een zwembad vlak bij elkaar stonden en leerden te profiteren van elkaars nabijheid. Hier hadden we een vergelijkbare situatie: het museum stond niet alleen, er was een 'kloosterenclave'. Het besef dat we moesten samenwerken, is toen gekomen. Maar toen het festival er stond, was er bij het klooster de neiging om terug te vallen in de oude posities. Het klooster is wel eens dicht gebleven: er mocht geen modder in de wc's komen. Maar het klooster neemt een centrale plek in op Middeleeuws Ter Apel: we moeten meedoen. Dat besef heeft hier wel moeten groeien.'

Huwelijken

Al op de derde editie van Middeleeuws Ter Apel vond er een huwelijksvoltrekking plaats en dat is elf jaar lang zo gebleven. Jo Bosch, medeoprichter van de stichting, was bijzonder ambtenaar van de burgerlijke stand en mocht ceremonies leiden. Ze vertelt: 'Detlev Pols (die ook acteur was bij Goede Tijden, Slechte Tijden) hielp mij met mijn teksten.'
Anny Westerbeek: 'Voor het bruidspaar deden we een oproep. Meestal kwamen er zo'n vijf aanmeldingen. Met die mensen gingen we in gesprek en daarna volgde een selectie.
Wemmy Boer: 'Als je vroeg: 'waarom wil je middeleeuws trouwen?' dan moesten ze niet aankomen met een antwoord als: 'vinden we leuk'. Het moest wel een beetje bij de mensen passen.'
Anny Westerbeek: 'De kleding voor het bruidspaar werd speciaal voor hen gemaakt. Ook voor een deel van de gasten maakten we kleding. Er zijn wel paren geweest die vroegen of hij in een harnas mocht trouwen. We wezen er dan op dat mensen in de Middeleeuwen zo'n loodzwaar kostuum alleen aantrokken als het noodzakelijk was, niet voor een feestje.'
Jo Bosch: 'Die huwelijksvoltrekkingen waren heel erg leuk om te doen. Maar er rustte blijkbaar geen zegen op, want een flink aantal paren is later uit elkaar gegaan.'

De mist in

Hans van den Berg, al rond de dertig jaar betrokken bij middeleeuwse activiteiten in Ter Apel: 'Ik weet niet meer precies wanneer we het hier voor het eerst deden [1995, red.], maar op vakantie in Chambord had ik een klank- en lichtspel gezien. Prachtig mooi, fantastisch vond ik dat en ik wilde dat in Ter Apel ook. Dus vroeg ik Detlev Pols of hij mee kon helpen schrijven.'
Jo Bosch: 'Wij waren de figuranten.'
Hans van den Berg: 'We hebben het drie keer uitgevoerd, en één keer niet. 's Middags was het hondenweer. Ik zei: 'wacht maar even met die lampen ophangen' en we hebben het uiteindelijk niet gedaan. 's Avonds om half elf werd ik gebeld, of ik heel snel wilde komen, want er liep een paar honderd man om het klooster heen. Het was hier één grote mistbank. Ik heb een roeptoeter gepakt en de mensen uitgelegd wat er aan de hand was. Ze waren echt teleurgesteld, het was zo'n mooie sfeer met het klooster in de mist.'

Gordijnstof

Jo Bosch: 'We besteedden altijd al veel tijd en aandacht aan de kleding. In de beginjaren heb ik eens een oproep gedaan voor Radio Noord. Vervolgens kon ik de hele provincie rondrijden om overal stof op te halen, veel gordijnen, veel velours. Eén keer per week kwam een groep samen om bij mij op de vliering te naaien.'
Anny Westerbeek: 'Die vliering kon je alleen op via een heel smal trapje. Twee keer per jaar moest daar alles af en daarna weer op. Uiteindelijk zijn alle kostuums bij mij thuis terechtgekomen, nadat ze op verschillende plekken opgeruimd zijn geweest. Maar de ruimte moest groot zijn en verwarmd. Toen hebben wij onze fietsenschuur maar opgeruimd en er verwarming in aan laten leggen.'
Hessel Westerbeek, haar partner en oud-voorzitter van de Vereniging, lachend: 'Je moet er wat voor over hebben.'
Anny: 'Het wordt er al wat klein...'
Heidi Wenteler: 'Maar er zit toch een garage aan vast...!'

'Anny Inquisitie'

Anny: 'De kleding was eerst een samenraapsel: jute, fluweel, oude gordijnen. Maar we werden steeds meer een re-enactmentgroep. We kregen steeds meer inzicht. En we leerden ook en kregen ook commentaar van andere groepen. Ik wilde het goed doen, maar was nogal streng. Maar als je het goed doet, kun je overal terecht.'
Hessel: 'Heel langzaam bouwden we het op. Zwaantje Weishaupt zat in dat wereldje en kende ook groepen re-enactors, waar we mee in contact kwamen. We hebben onze authenticiteit langzaam verfijnd. Eerst hadden we jute en gordijnstof, maar we gingen steeds meer over op wol en linnen. Vroeger waren lang niet alle groepen authentiek, maar nu wel. Kwaliteit trekt kwaliteit aan, het niveau wordt steeds hoger.'
Anny Westerbeek: 'Ik zag steeds meer mensen die rondliepen in kleding die niet kon en spullen verkochten die niet konden.'
Hessel: ''Anny Inquisitie' noemden ze jou!'
Anny lacht, ze is bekend met haar bijnaam. 'Het is een langdurig proces geweest, maar op den duur kun je het echt zien: is het Middeleeuws of heeft hij gewoon een kostuumpje aangetrokken? Als ik op andere evenementen ben, kost het me soms moeite het 'knopje om te zetten'. Je ziet van alles en nog wat.'

Kwaad bloed

In 2003 werd de vereniging opgeheven en kwam er een stichting voor in de plaats. Middeleeuws Ter Apel werd een steeds professioneler evenement. Hessel Westerbeek: 'De vereniging lag een beetje op z'n gat. Toen hebben we definitief gekozen voor kwaliteit. De boodschap was er al en groeide heel langzaam, maar kwam voor velen toch abrupt.'
Sophia van den Berg: 'De omslag heeft bij Ter Apelers wel pijn gedaan.'
Anny Westerbeek: 'In die periode waren opeens veel dorpen die 500 of 750 jaar bestonden. Die deden dan iets met de Middeleeuwen. Toen hebben we hier bewust gekozen voor authenticiteit om ons te onderscheiden.'
Sophia: 'Groepen als van de muziekschool wilden zich niet aanpassen.'
Anny: 'De tennisclub deed 'tennis in de Middeleeuwen', maar dat was ook maar tussen haakjes.'
Sander Zijlstra: 'De scouting ging ook weg, terwijl die een heel populaire kabelbaan hadden.'
Hessel Westerbeek: 'De gebeten hond was natuurlijk het bestuur. Wij zeiden tegen welwillende verenigingen als de Onstwedder Gaarven, die ambachten uit grootmoeders tijd laten zien, dat ze niet in het concept pasten. Dat zette wel wat kwaad bloed, ja.'
Sophia: 'Maar vooral: we gingen entree heffen.'
Fré Sikkens, verantwoordelijk voor de verkeerszaken: 'De mensen dachten: 'Waarom moeten wij geld betalen voor een stelletje malloten dat daar de hele dag voor jan met de korte achternaam loopt?'
Hessel: 'Daar kwam inderdaad heel veel commentaar op. Op een keer vertelde iemand me dat hij had geregeld dat FC Groningen in Ter Apel een oefenwedstrijd zou komen spelen. 'Is zeker gratis toegang?' vroeg ik fijntjes. 'Ik klaag nooit weer!' zei hij.'
Heidi Wenteler: ''Haal die hekken dan weg, dat scheelt kosten,' hoorden we. Maar er lopen 500 re-enactors, die hebben dure spullen bij zich. Een simpel harnas kost al bijna 5000 euro, en dan heb je er exemplaren tussen zitten die richting 20.000 euro gaan. Die hekken staan er ook voor de veiligheid van onze deelnemers.'

Binnenkomen

De hekken die om het terrein van Middeleeuws Ter Apel staan, houden niet al het ongewenste bezoek buiten de deur. Zelfs al staan ze nog zo goed en stevig opgesteld.
Mary Otten: 'Je hebt mensen die per sé overal langs moeten waar hekken staan. Er fietste een keer een wielrenner door het kampement.'
Anny Westerbeek: 'En een keer reed er op zondagmorgen een auto over het terrein.'
Hessel Westerbeek: 'Ik geloofde mijn ogen niet. 'Zie jij wat ik zie?' Er zat een ouder echtpaar in: 'wie zuiken t Boschhuus'. Ze hebben mij gevolgd, maar een tijd later zag ik ze nog steeds rondrijden.'
Heidi Wenteler: 'De hekken sluiten ook een deel van het bos af. Daar kregen we commentaar op van hondenuitlaters. Vanwege de goodwill die we willen behouden, hebben we toen de hekken anders neergezet.'
Hessel: 'Alle bewoners in de directe omgeving krijgen een vrijkaart.'
Sander Zijlstra: 'Je hebt gewoon de goodwill van het hele dorp nodig. Wat destijds stuk is gemaakt, groeit heel langzaam weer dichter bij elkaar.'
Mary: 'Toch leeft het carnaval meer in het dorp dan Middeleeuws Ter Apel.'
Hessel: 'Na 18.00 uur is de toegang gratis. Dan komen de Ter Apelers nog even kijken.'

Echt of niet?

Heidi Wenteler: 'Het is verbazend om te zien wat voor gekke dingen bezoekers soms denken en doen. Ze denken dat het vuur niet echt is en rijden er met een buggy in. Sommige mensen denken dat je het hele jaar door zo leeft.'
Hessel Westerbeek: 'Voor sommigen is het een heel grote hobby, dat wel. Sommige groepen re-enactors hebben elk weekeinde wel wat en besteden duizenden euro's aan hun spullen. '
Gerben van der Veen: 'Er zitten puristen bij, die zijn gevaarlijk. 'Dit naadje klopt niet.' 'Dat is niet met de hand genaaid.' Dat is geen leuke houding, al streven we wel allemaal naar zo veel mogelijk authenticiteit.'
Roel de Vries, kassabeheerder, lachend: 'Je krijgt steeds meer Anny-ogen.'
Ton Kuper: 'Ook het publiek ziet soms niet meer wat echt is en wat niet. Op een keer hadden we in het klooster bezoek van de paters kruisheren, in habijt. Die liepen door het kampement en ik zei tegen de mensen 'dat zijn echte monniken'. 'Jaja, dat zal wel.''
Anny Westerbeek: 'De kleding van de vrijwilligers is inmiddels zo goed, dat je moet kijken naar hun schoenen om te zien of ze deelnemer of vrijwilliger zijn.'
Nico Boer, al vijfentwintig jaar schenker in de taveerne: 'De carnavalisten [leden van de carnavalsvereniging] schenken elk jaar bier, dat doen ze verkleed als paters. Op een keer kwam mijn kleinzoon langs, die mij natuurlijk herkende. 'Opa, wat heb je een raar pak aan!' Daarop merkte een bezoeker op: 'Sinds wanneer hebben paters kinderen?''
Ton Kuper: 'De toekomst van Middeleeuws Ter Apel ligt in het verduurzamen, bewaren en presenteren van de kennis die er is.'

Fans

Middeleeuws Ter Apel heeft een naam opgebouwd. Van klein festival voor de dorpelingen zelf is het uitgegroeid tot een evenement van internationale faam.
Heidi: 'Vorig jaar waren er Israeliërs die speciaal voor Middeleeuws Ter Apel naar Nederland waren gekomen. Waarschijnlijk komen ze dit jaar weer.'
Wemmy Boer: 'Er zijn veel meer Middeleeuwse festivals, maar hier lijkt het extra echt, omdat het klooster erbij hoort.
Hessel Westerbeek: 'Dat is een sterk punt: mensen wanen zich door de achtergrond meteen in de Middeleeuwen.'
Sophia: 'We hebben veel Belgische en Duitse deelnemers die hier heel graag komen.'
Hessel: 'Een Belgische deelnemer zei eens tegen mij: 'Weet ge, Hessel, men spreekt van evenementen vóór Middeleeuws Ter Apel en ná. Zoveel betekenen we dus in die wereld.'
Sander Zijlstra: 'We zijn een professioneel evenement. Maar we zijn gegroeid in het dorp, laten we dat niet vergeten.'

Middeleeuws Ter Apel bestaat in 2019 25 jaar en vindt plaats op 7 en 8 september.