Pioniersgeest

1921

Ranja is een Groninger uitvinding

Ranja kent iedereen, maar minder bekend is dat de aanmaaklimonade oorspronkelijk uit Groningen komt. De CP-fabriek van David Polak aan de Petrus Campersingel produceerde de drank voor het eerst in 1921. Het werd een enorm succes en droeg bij aan de groei van het bedrijf, dat in de jaren tachtig Groningen verliet.

Ranja is een Groninger uitvinding

Petrus Campersingel 31: Distilleerderij, Likeurstokerij, Limonade- en Extractfabrieken C.P. Polak Gzn in 1922 - foto: P.B. Kramer, www.beeldbankgroningen.nl (1785-03373) 

Calmer Polak Gzn. komt in 1866 vanuit Wildervank naar Groningen om op Rademarkt R72 (het latere nummer 6) te gaan handelen in 'koloniale waren' en er likeuren te stoken. Omdat zijn neef Abraham Josef Polak puddingpoeder gaat produceren, wordt de eerste in de volksmond de 'natte' en de laatste de 'droge' Polak genoemd.

In 1894, als CP inmiddels is verhuisd naar Oosterstraat 60, begint de 'natte' met de productie van advocaat en vier jaar later met het succesvolle 'Kroonkwast'. Calmers zoon en opvolger - de in 1871 geboren David - verplaatst het bedrijf in 1907 naar de Singelweg, de latere Petrus Campersingel. Deze koopt daartoe de in 1880 gebouwde leerlooierij van Otte Lammerts en laat deze verbouwen tot '2 kantooren en eene distilleerderij'.

Oranje

Het huis van Lammerts - het huidige nummer 33, een monument - wordt pas in de jaren zestig bij het bedrijf gevoegd als kantoor. De eerste nieuwbouw vindt plaats in 1920, als Polak ernaast een beneden- en bovenwoning (35 en 35a) laat bouwen. De start van de productie van de naar de oranje geperste sinaasappels genoemde siroop Ranja gaat in 1921 gepaard met een grote bedrijfsuitbreiding. Polak laat een extra 'werk- en magazijnruimte' bouwen.

Op zijn zestigste laat David Polak de directie over aan de eveneens joodse Herman Sanders. Polak wordt president-commissaris en verhuist met zijn echtgenote van Ossemarkt 7 naar het Franse Nice. In april 1939, als hij in Den Haag woont, legt Polak zijn functie neer. Hij overleeft de oorlog door op tijd naar Amerika te emigreren. 

Directeur Sanders wordt op 31 december 1940, net als twee joodse commissarissen, tot aftreden gedwongen. De binnen het bedrijf opgeklommen Cornelis Henricus Antonius ten Berge vervangt hem als directeur. Sanders en bijna zijn hele familie vinden de dood in Auschwitz. In 1942 krijgt het bedrijf een Duitse 'bewindvoerder'. Misschien is het toeval, maar niet lang daarna - op 21 april - breekt brand uit in de fabriek.

Het zusje Rojo

Na de bevrijding blijft Ten Berge directeur en herstelt het bedrijf zich. Het nieuwe product 'Mokka-CP' gaat vergezeld van een boekje met recepten voor producten als mokka-vla, -pudding en -taartjes. Ranja wordt geproduceerd in maar liefst negen smaken en CP geeft stripboekjes uit met de avonturen van Ranja en zijn zusje Rojo. 

Binnen in de fabriek: enkele werknemers bij de Ranja-Soda-kolonne in 1957 - Foto: Fotobedrijf Piet Boonstra, www.beeldbankgroningen.nl (2138-7034)
Binnen in de fabriek: enkele werknemers bij de Ranja-Soda-kolonne in 1957 - Foto: Fotobedrijf Piet Boonstra, www.beeldbankgroningen.nl (2138-7034)

Vanaf 1956 verandert het bedrijf wezenlijk. Doordat de overheid het gebruik van kleurstoffen verbiedt, krijgt de CP ranja-soda een klap en wordt gezocht naar een nieuw product. De Rotterdamse d' Oranjeboom neemt het bedrijf over en er volgt een splitsing in CP en de Noord-Nederlandse Bottelmij. De laatste begint, onder de nieuwe directeur Gerard Steen, in november 1957 met de productie van Coca Cola.

In 1967 wordt een nieuw bedrijfspand in gebruik genomen op Bornholmstraat 46. Het volgende jaar volgt een nieuwe bedrijfsovername. De nieuwe eigenaar is de Engelse Allied Breweries, dat SKOL Nederland vormt. Het complex aan de Petrus Campersingel blijft nog in gebruik tot november 1974. CP-Import BV, zoals het daar dan heet, wordt verplaatst naar Etten-Leur. Ter plekke worden in 1977-'78 huizen gebouwd.

In 1984-'85 houdt de frisdrankproductie aan de Bornholmstraat ook op. Alfa Laval en sinds 2005 HPG Hout & Plaat Groningen nemen het pand in gebruik. Daarmee komt een einde aan de Groningse geschiedenis van het bedrijf dat landelijk naam maakte met Ranja.