Ko Lenting, collectiebeheerder van het museum, kan er prachtig over vertellen. Hoe hij samen met een enthousiaste groep vrijwilligers van de Stichting Archeologie en Monument uit Emmen aan het werk was om elke scherfje, elke knoop en elke munt die in de klei verborgen lag, uiterst voorzichtig aan de bodem te ontfutselen. Er was tijd genoeg. Er wachtte geen groots bouwproject, er hoefde geen snelweg aangelegd te worden. Daardoor is met zekerheid te zeggen dat alles gevonden is wat de bodem op de werkplekken verborgen hield. Zo precies dat er in het museum zelfs spelden te zien zijn.

In de periode 1995 tot 2002 kwam de groep iedere zaterdag bij elkaar. De verrichtingen werden met belangstelling gevolgd door omwonenden en ook mensen van buitenaf. Binnen de hechte groep onderzoekers zijn zelfs huwelijken ontstaan. Langzaam maar zeker gaf de bodem de geschiedenis van Oudeschans prijs. Gevonden voorwerpen bevestigden de notities in oude geschriften. Zo verklaarde de vondst van Groninger moppen, de bekende rode baksteen, samen met Friese geeltjes, de financiële steun van zowel Groningen als Friesland bij de bouw van de vesting. Daar wilden deze gewesten natuurlijk wel wat voor terug in de vorm van het gunnen van leveranties.

Tachtigjarige Oorlog

Oudeschans is in de 16e eeuw ontstaan bij de Bellingwolderzijl, een sluis in de Westerwoldse Aa, en lag destijds aan de oever van de machtige Dollard. Een strategisch punt, want door de zeesluis te sluiten, konden grote delen van het achterland onder water worden gezet. De Tachtigjarige Oorlog was aan de gang. De Nederlandse gewesten wilden de Spaanse overheersing van Filips II van zich afschudden. In 1593 zette graaf Willem Lodewijk van Nassau voet aan land bij de Bellingwolderzijl. Met 150 zeeschepen werd alles aangevoerd wat er nodig was om een vesting te kunnen bouwen. Complete prefab barakken voor de soldaten, verder gereedschappen, aardewerk, glaswerk, kookgerei en natuurlijk kanonnen en munitie. Alle vestingwallen werden met behulp van schop en kruiwagen opgeworpen en binnen enkele weken was de Bellingwolderschans, zoals Oudeschans toen nog heette, een feit. De schans zou een belangrijke rol spelen in de strijd van de Staatse troepen (de Hollanders) tegen de Spanjaarden.

Ruim tweehonderd jaar leefden er piekeniers, musketiers, kapiteins en, in rustige perioden zonder gevechten, ook hele gezinnen binnen de vesting en zij wierpen hun afval in slootjes en putten. Daar werd het door de klei en de juiste vochtigheid perfect geconserveerd.

Amateurarcheologie

De eerste opgravingen werden al gedaan in 1981. In dat jaar kreeg Oudeschans nieuwe riolering en was Ko, destijds werkzaam als vestingarcheoloog in Bourtange, al betrokken bij het uitpluizen van de grond. Op de plek waar nu het museum staat, stonden twee huisjes. Ook hier is de grond natuurlijk eerst nauwkeurig laagje voor laagje doorzocht. Regelmatig vonden de onderzoekers weer een nieuwe plek voor hun opgravingen en zelfs bewoners van Oudeschans gaven toestemming voor bodemonderzoek in hun tuin. Op het moment dat Ko de schoolmeesterswoning kreeg aangeboden voor honderd gulden in de maand, twijfelde hij geen moment en verruilde zijn Emmense flat voor het monument in Oudeschans dat inmiddels zijn eigendom is.

Vestingmuseum

De schatten van Oudeschans zijn te bewonderen in het Vestingmuseum. Als je geluk hebt is de beheerder zelf aanwezig om al zijn kennis met je te delen. In vitrines liggen rijkversierde aardewerken en glazen huishoudelijke voorwerpen, maar ook tientallen schoenen en muilen. Nog lang niet alle vondsten zijn gedateerd en onderzocht. Boven in het museumarchief liggen ze te wachten op nader onderzoek. Ko Lenting en zijn medewerkers kunnen nog wel even vooruit!

Het Vestingmuseum Oudeschans is te vinden aan de Molenweg 6, 9696 XN Oudeschans. Deze straat was in de 16e eeuw de Dollarddijk! Kijk voor openingstijden op www.vesting-oudeschans.nl. Bij de reconstructie van de vesting in de jaren tachtig werden sporen van wallen, grachten en bastions aan de zuidwestzijde van het dorp geaccentueerd. Er is een wandelroute uitgezet rond en door het dorp waarbij je een goed beeld krijgt van de oorspronkelijke vorm van de vesting.