Willem Johan Kolff (1911-2009), roepnaam Pim, groeide op in Hummelo en in Beekbergen. Zijn vader was daar directeur was van een tuberculosesanatorium. Zelf koos hij ook voor een medische loopbaan. In Leiden studeerde hij Geneeskunde. Na het afleggen van het artsexamen vestigde hij zich in 1938 in Groningen om een opleiding tot internist te volgen.

Groningen

In het Groninger academisch ziekenhuis werkte Kolff als arts-assistent onder professor Leonard Polak Daniëls, hoofd van de interne afdeling. Al aan het begin van zijn loopbaan maakte één patiënt een diepe indruk op hem. Een 22-jarige boerenzoon stierf in een van de vier verpleegbedden die onder Kolffs zorg stonden een langzame en pijnlijke dood aan uremie, het eindstadium van nierfalen. Het lichaam stikt daarbij in de eigen afvalstoffen.

Onder leiding van Polak Daniëls begon Kolff zijn eerste experimentele onderzoekswerk naar een kunstmatige nier, een apparaat dat buiten het lichaam gifstoffen uit het bloed filtert. 

Oorlogsjaren

Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. Op de dag van de Nederlandse overgave, vier dagen later, maakte de joodse Polak Daniëls een eind aan zijn leven. Omdat Kolff niet onder een nationaalsocialistische opvolger van zijn leermeester wilde werken, vertrok hij in 1941 naar het stadsziekenhuis van Kampen.

In het Overijsselse ziekenhuis ontwikkelde Kolff in 1943 een eerste functionerende kunstmatige nier. Hij gebruikte daarvoor onder andere onderdelen van een neergestorte bommenwerper, de waterpomp van een T-Ford en cellofaan (worstenvel!) van een plaatselijke slager. De eerste proefpersonen die hij ermee behandelde, overleden nog. Continue verbeteringen aan de machine zorgden ervoor dat patiënten steeds iets langer leefden. Pas bij patiënt 17 had Kolff echt succes: als eerste medicus ter wereld redde hij in september 1945 iemand het leven met het door hem ontwikkelde apparaat. De gelukkige was een 67-jarige vrouw die geïnterneerd was in de kazerne van Kampen omdat ze in de oorlog lid geweest was van de NSB.

Op 6 januari 1946 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit van Groningen summa cum laude met het proefschrift De kunstmatige nier.

Kunsthart

Kolff emigreerde in 1950 naar de Verenigde Staten – waar hij in 1955 tot Amerikaan werd genaturaliseerd – en zette daar de ontwikkeling van biomedische techniek voort. In 1956 ging de door hem ontwikkelde hart-longmachine in bedrijf. Zijn ontwikkeling van een kunsthart ging datzelfde jaar van start. In Salt Lake City, waar Kolff vanaf 1967 hoogleraar was aan de Universiteit van Utah, werd in 1982 het eerste kunsthart in een mens aangebracht. De patiënt leefde na de operatie nog 112 dagen.

Eminent

Kolff geld als een van de meest eminente medische wetenschappers van de twintigste eeuw. Tot op hoge leeftijd was hij werkzaam: in december 2006 ging hij – 95 jaar oud – voor de derde maal, en nu definitief, met pensioen. Veelvuldig werd zijn werk bekroond. Hij ontving dertien eredoctoraten en kreeg 127 internationale onderscheidingen. Vier maal werd Kolff genomineerd voor de Nobelprijs, maar hij won deze niet.

Het UMCG doopte in 2009 ter ere van zijn oud-medewerker het Instituut voor Biomaterialenonderzoek BMSA om tot het W.J. Kolff Institute for Biomedical Engineering and Materials Science. Sinds 2019 staat op het instituut een levensgroot borstbeeld van Kolff, naast het prototype van de eerste kunstmatige nier.

Bronnen

Herman Broers, De man die miljoenen levens redde. Dokter Willem Kolff 1911-2009 (Amsterdam 2018).

www.willemkolffstichting.nl