Macht & Pracht
De kerk van Zeerijp
'Meterslange scheur in toren bij kerk in Zeerijp' kopte het Dagblad van het Noorden op 16 januari 2018. Stichting Oude Groninger Kerken geeft aan dat deze bij de aardbeving van 8 januari ontstaan is. Ook deze stoere toren moest er dus, zoals zoveel ander cultuurhistorisch erfgoed, aan geloven.
De rijkversierde toegangsdeur naar de kerk van Zeerijp. – Foto: Stoffer Reiffers
De forse toren is van verre al zichtbaar. Hij zit niet aan de kerk vast, maar staat er een beetje schuin naast. Gezien de typisch gotische spitsboog van de ingang is hij vermoedelijk in de eerste helft van de 16e eeuw gebouwd. Van een voorganger is niets bekend. In het open portaal, dat een bijzonder gewelf heeft, staat een houten trap die in tijden van overstromingen en aanvallen van vijanden opgehaald kon worden. In de toren hangt een plaquette met de legende van het Riepster licht (Riep is Zeerijp), die daar al eeuwenlang verteld wordt.
De kerk
De kerk lijkt bijna on-Gronings, zo groot en zo rijk versierd als hij is. Vooral de Moors aandoende decoratie op de ronde ingangspoort is verrassend. Sommigen denken dat deze versiering is aangebracht als verwijzing naar de Spaanse bedevaartplaats Santiago (Sint Jacobus) de Compostela, omdat de kerk is gewijd aan apostel Jacobus de Meerdere.
Bij binnenkomst maken rode hoog oprijzende muren en gewelven een diepe indruk. De muren zijn, zoals tussen 1250 en 1350 bij kerken binnen het bisdom Münster gebruikelijk was, rood gesausd met witte schijnvoegen. Deze kleuren zijn bij de restauratie van 1962-1966 weer in oorspronkelijke staat gebracht.
De bouw werd aan het eind van de13e eeuw ter hand genomen door kloosterlingen van Feldwerd, bij Delfzijl. De kruiskerk met de hoge gewelven en spitsboogvensters is een schoolvoorbeeld van de rijke romanogotiek. Het is bovendien de laatste kerk die in deze stijl in Groningen is gebouwd. Historicus W.J. Formsma kon het niet mooier verwoorden:
Groots is het afscheid van de romanogotiek met de kerk te Zeerijp. De totale conceptie is reeds die van de gotiek, maar in gewelfbouw en detaillering komt nog eenmaal de vormenrijkdom van de romanogotiek in volle glorie te voorschijn: de rijk ingedeelde topgevels der dwarsarmen zijn geheel met siermetselpatronen bezet, bundels rondstaven begeleiden de vieringpijlers en samengestelde profileringen omlijsten de hoge vensters. Indrukwekkend is de ruimtewerking van deze kerk met zijn grote hoogte, zijn kleurschakeringen en detaillering.'
Ze hebben er ook wel de tijd voor genomen; de bouw duurde ongeveer een eeuw. Sindsdien is er weinig aan veranderd. Zelfs de beeldenstorm van 1566 is, dankzij de toenmalige priester – later de eerste protestantse dominee – aan deze kerk voorbijgegaan. Zijn grafsteen staat nu als altaar in een stiltehoek.
De scheur die op 8 januari 2018 in de kerktoren van Zeerijp trok na de aardbeving. – Foto: Stoffer Reiffers
Dit was overigens niet de eerste kerk van Zeerijp. Tussen 1962 en 1966 is de kerk grondig gerestaureerd, waarbij de fundamenten zijn teruggevonden van een rond 1200 gebouwde bakstenen zaalkerk van 20 bij 7,5 meter. Mogelijk heeft er eerder zelfs nog een houten kerk gestaan.
Extra's
De aanbouw aan de westmuur werd na de Reformatie opgemetseld. Hier werd op de begane grond het eerste schooltje van Zeerijp gevestigd toen de protestantse dominee het lesgeven moest overnemen van de inmiddels opgeheven kloosters. Later, toen het dorp in 1867 een echt schoolgebouw kreeg, werd deze ruimte gebruikt als consistoriekamer. Boven stonden de blaasbalgen van het orgel. Ook de trap naar het orgel zit in de aanbouw.
Als laatste bijzonderheden zijn er nog het grote aantal rouwborden en het predikantenbord die de muren sieren, evenals de bijna 40 grafzerken, waarvan de oudste uit 1554 stamt. Deze zijn bij de restauratie in het koor gelegd. De kosters en organisten liggen echter onder het orgel.
Gelukkig hebben de aardbevingen deze kerk nog ongemoeid gelaten, laten we hopen dat dat zo blijft.
