Vanaf mei 1940 heerste de Duitse bezetter in Nederland. Toen de geallieerde troepen in september 1944 Nederland binnentrokken, verwachtte iedereen dat de oorlog bijna ten einde was. Om de opmars van de geallieerden te steunen, riep de Nederlandse regering in ballingschap vanuit Londen op tot een algehele spoorwegstaking. Ze hoopten zo de verdediging van de bezetter te dwarsbomen. Dat er daardoor geen levensmiddelen naar het westen van het land vervoerd konden worden, leek bijzaak. De bevrijders waren immers in aantocht. De geallieerde opmars stopte echter bij de grote rivieren. Een onvoorziene ramp voltrok zich langzaam, doordat de voorraden in het westen niet aangevuld werden met nieuwe oogst uit het noorden en oosten. In Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht waren 4,5 miljoen inwoners afhankelijk van de aanvoer van voedsel van het platteland. Het distributiesysteem dat tot dan toe vrij goed gewerkt had, liep spaak.

Voedselvoorziening tijdens de bezetting

Al voordat Nederland bezet werd, was er vanwege de internationale spanningen een bureau opzet voor Voedselvoorziening. Het stond onder leiding van landbouwingenieur Stephan Louwes, zoon van een herenboer uit Vierhuizen. Nederland werd onder zijn leiding verdeeld in distributiedistricten en er werden rantsoenkaarten verstrekt waarmee voedsel gekocht kon worden 'op de bon'. Voordat Nederland bezet was, was het systeem van de bonnen al in werking en het draaide goed tot de herfst van 1944. Als reactie op de spoorwegstaking werden als represaille alle voedseltransporten naar het westen stopgezet door de bezetter. Na zes weken werd het verbod opgeheven, maar toen was het kwaad al geschied. De tekorten in de grote steden waren groot, rampzalig groot.

Hongertrekkers

Er ontstond een tekort aan alles, maar brandstof- en voedseltekort vormde de grootste zorg. Terwijl steeds meer mensen honger leden, zorgde de langdurige kou voor extra leed. Vanaf eind december 1944 vroor het vijf weken lang. Het IJsselmeer vroor dicht, waardoor aanvoer via schepen ook niet meer mogelijk was. De kolenmijnen in Limburg waren achter de gevechtslinie komen te liggen en waren eveneens buiten bereik. Hout werd uit huizen gesloopt, bomen werden gekapt en mensen moesten uren in de rij staan voor een beetje eten. In februari 1945 was het voedseltekort groter dan ooit en duizenden mensen lieten het leven. Ten einde raad gingen veel mensen op 'hongertocht' met oude kinderwagens of karretjes om te proberen eten te bemachtigen. Alle kostbaarheden werden geruild tegen voedsel, maar de Hongerwinter duurde voort. Ten einde raad wisten veel ouders niet meer hoe ze voor hun kinderen konden zorgen.

Kindertransporten

Al vanaf december 1944 waren Interkerkelijke Bureau's (IKB's) bezig met een grootschalige actie om kinderen uit het westen van het land te evacueren. Predikanten van verschillende kerken zochten contact met collega's in het noorden en oosten van het land. Ze vroegen hen een oproep te doen aan gemeenteleden om tijdelijk een evacué in huis te nemen. Genoeg gezinnen bleken bereid dat te doen en de eerste kindertransporten werden eind 1944 georganiseerd. De organisatie moet niet gemakkelijk geweest zijn. Kinderen werden vervoerd met vrachtwagens, karren, schepen en moesten soms lopend naar hun gastgezin. Soms kwamen er grote groepen kinderen tegelijk aan, zoals in Groningen op 3 februari 1945, toen duizend kinderen arriveerden. Overal werden ze opgenomen. Onder andere aan de Parkweg, zo weet een man zich te herinneren. 'Er waren in de twee huizenblokken aan het einde van de Parkweg drie stellen zonder kinderen, en die hadden tijdens de Hongerwinter allemaal een evacuétje'. Veel kinderen die arriveerden waren broodmager, gekleed in vodden en hadden vaak luizen of schurft, of allebei. De meesten kwamen binnen korte tijd flink aan en herstelden goed van de honger. Zo'n 40.000 kinderen ontkwamen aan de hongerdood dankzij deze transporten.

Babyhuis Prinses Margriet

Baby's en kinderen jonger dan zes jaar waren uitgesloten van evacuatie. Terwijl juist voor baby's het gevaar van de hongerdood erg groot was. Sieneke Botjes uit Haren, destijds 25 jaar, hoorde van de verschrikkingen en besloot een hulpactie op te zetten voor enkele baby's. Via veel informele contacten kreeg ze het voor elkaar een Babyhuis op te richten aan de Moddermanlaan in Helpman. In februari haalde zelf acht baby's uit Amsterdam, in maart kwamen er nog vijf bij. Met veel hulp wist ze de baby's bij te voeden en op krachten te laten komen. Het opvanghuis was eigenlijk illegaal. De oprichtsters wilden wel een vergunning aanvragen, maar die kregen ze alleen als ze zouden samenwerken met de Nederlandse volksdienst (dus de NSB). Dat wilden ze niet en dus kregen ze ook geen vergunning. Daarom hielden ze de baby's zo veel mogelijk uit het zicht. Babyhuis Prinses Margriet draaide tijdens de bevrijding op volle toeren bleef in werking tot augustus. De dertien baby's en ook de meeste evacués konden rond die tijd weer herenigd worden met hun ouders in het westen.

75 jaar Vrijheid in Groningen

In 2020 is het 75 jaar geleden dat Groningen werd bevrijd en dat wordt groots herdacht en gevierd. Voor meer informatie kunt u kijken op groningen4045.nl en op deze website. Het verhaal over het Babyhuis is opgetekend door Liefke Knol en te lezen in haar boek Het Babyhuis.