Grensland

1568 tot 1648

De slag bij Jipsinghuizen

We nemen je mee naar de Gouden Eeuw. Een roerige tijd met veel oorlogen, maar ook een welvarende periode in de vaderlandse geschiedenis. Hoewel dat 'gouden' vooral in het westen van de Republiek der Verenigde Nederlanden werd ervaren. 

De slag bij Jipsinghuizen

Een monument voor de slachtoffers van de 'Slag bij Jipsinghuizen' (1665) op het Bisschopskerkhof in Jipsinghuizen. - Foto: Aike van der Ploeg

De Vrede van Münster had net een einde gemaakt aan de Tachtigjarige oorlog met Spanje. De VOC, de Vereenigde Oostindische Compagnie, bracht veel welvaart door levendige overzeese handel en invloed in verre koloniale gebieden. Geld moest rollen, dus schilders als Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer en Jan Steen hadden volop opdrachten. Weliswaar werd er regelmatig oorlog gevoerd om de overzeese handel veilig te stellen, maar die oorlogen brachten ook veel werk op de scheepswerven, waar in rap tempo oorlogsschepen moesten worden gebouwd.

Onbeschermd noorden

In het noorden komen zo nu en dan wat verhalen mee met handelsreizigers, maar de zeeslagen zijn ver weg. Toch blijft het noorden zeker niet buiten schot. Tijdens de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog (1665 - 1667) is onze regio redelijk onbeschermd. Daar maakt Christoph Bernhard Von Galen, Prins-Bisschop van Münster, graag gebruik van. Hij laat zijn generaal met een deel van zijn troepen op een verrassende plek Westerwolde binnentrekken, om zo de grensversterkingen van de Republiek te omzeilen. De soldaten bouwen bij Sellingen een drijvende weg over het moeras van jonge bomen, rijshout, schuurdeuren en palen en slaan vervolgens hun kampement op bij Jipsinghuizen. Het plan is om van daaruit verder te trekken naar Bourtange, Huis te Wedde en Winschoten.

Verrassingsaanval

De soldaten wanen zich na hun tocht door het moeras redelijk veilig. Maar ze hebben buiten koster Willem Maartensz van Vriescheloo gerekend die, verkleed als boer en op klompen, een praatje aanknoopt met de schildwacht om hem vervolgens uit te schakelen. Hij blaast op zijn hoorn en geeft zo het signaal voor een verrassingsaanval van een samengesteld legertje van garnizoensoldaten uit Winschoten. De Münsterse soldaten denken met een groot leger van doen te hebben en vluchten hals over kop door het moeras naar de grens. Velen halen Duitsland niet en verdrinken.

Prins-bisschop Von Galen neemt zijn verlies en stemt in met de Vrede van Kleef. Niet voor lang. Zes jaar later probeert hij het nog een keer en redt hij het tot voor de poorten van Groningen, de stad bestokend met zijn bommen. Het levert hem de bijnaam 'Bommen Berend' op, maar dat is weer een ander verhaal. 

In 2015 en 2016

Dit jaar wordt de Eerste Münsterse oorlog herdacht waarvan de Slag bij Jipsinghuizen deel uitmaakte met drie indrukwekkende exposities met als overkoepelende titel Onder Vuur.
Op drie even zo indrukwekkende locaties, namelijk het Museum De Oude Wolden in Bellingwolde, het Vestingmuseum in Oudeschans en SHC De Oude Stelmakerij in Sellingen. Daarnaast is bij het Bisschopskerkhof in Jipsinghuizen een monument geplaatst ter nagedachtenis aan de slag en aan de vele soldaten die sneuvelden en daar begraven liggen.

Vestingmuseum Oudeschans, een van de deelnemers aan 'Onder Vuur'.
Vestingmuseum Oudeschans, een van de deelnemers aan 'Onder Vuur'.

Collectie Groningen: musket