Grensland
1568 tot 1648
Het echte begin van de Tachtigjarige Oorlog
De Slag bij Heiligerlee in 1568 wordt algemeen gezien als het begin van de Tachtigjarige Oorlog met Spanje die duurde tot 1648. Slechts weinigen weten, dat er voorafgaand aan die slag ook al een gewelddadig treffen tussen de beide partijen was. Twee dagen voor 'Heiligerlee' vochten Spaansen en Staatsen tegen elkaar bij Garrelsweer. Is dat dan het echte begin van de Tachtigjarige Oorlog?
Oranjegezinde soldaten openen het vuur op de Spanjaarden (hier tijdens een re-enactment van de Tachtigjarige Oorlog in Bourtange). - Foto: Vesting Bourtange.
Onder leiding van de Graven Lodewijk en Adolf van Nassau (broers van Willem van Oranje) werd tijdens de Slag bij Heiligerlee een deel van Groningen op de Spanjaarden veroverd. Adolf van Nassau is in Heiligerlee gesneuveld, waar een monument voor hem is geplaatst.
Na de Beeldenstorm van 1566 waaraan in Garrelsweer de jonkers Rengers van de borg Tuwinga in Ten Post hadden deelgenomen, stuurde de Spaanse koning de beruchte hertog van Alva naar Nederland om daar met vaste hand de orde te herstellen. Terwijl Alva zijn schrikbewind uitvoerde, werkte de uitgeweken Willem van Oranje vanuit Duitsland aan de opbouw van een leger waarmee hij de Nederlanden van het Spaanse juk wilde bevrijden. Uiteindelijk kwam het in Heiligerlee tot de grote slag. In het drassige land werden de Spanjaarden omsingeld en in de pan gehakt en vele Spanjaarden en Nederlanders kwamen om het leven.
Garrelsweer
Wat veel mensen echter niet weten is dat de eerste schermutselingen plaats vonden in Garrelsweer bij het Vismaar. Zowel in de kroniek van Johan Rengers van Ten Post als in de kroniek van Abel Eppens van Eekwerd is dit vermeld.
Abel Eppens heeft het als volgt beschreven:
Und den 21 dach Mai den vijandt bij Wittewierum sick leggende, verzocht umtrent 5 uren allene met 150 scutten in egener persoen und 30 ruyteren , und tusschen Garrelsweer und Merumertyl up Vysschcommerziel malcanderen bejegende, hebben corte scarmusselinge myt der sonnen onderganck geholden, daer 9 doet gebleven synt van des graven Lodewik sydt,
(De Merumertil was een brug in Bovendijks over het Damsterdiep en de verbinding van Garrelsweer met Merum. Vysschcommerziel was een sluisje in het Vismaar, ooit door de monniken van het klooster Bloemhof in Wittewierum aangelegd voor een betere afwatering.)
Johan Rengers schrijft in zijn kroniek bijna letterlijk hetzelfde verhaal. Het boek over de Tachtigjarige Oorlog van R. Fruin (1909) schrijft er over als volgt:
Reeds den volgenden dag (21 mei) rukte hij [Graaf Aremberg van Spaanse zijde] met al zijn troepen en met 6 stukken geschut, die hij in Groningen had gevonden, naar Wittewierum uit, in de richting van Appingedam, waar hij de hoofdmacht van Graaf Lodewijk gelegerd vond.
Geruchten?
Dat de Tachtigjarige Oorlog eigenlijk bij Garrelsweer begonnen is, wil men in Heiligerlee liever niet horen. Daar werd het een paar geleden tijdens een bezoek van de Stichting Historie Garrelsweer aan het museum aldaar afgedaan als zijnde 'geruchten'. Maar in Garrelsweer weten ze wel beter.
De slag bij Heiligerlee in 1568. - Prent: F. Hogenberg, ca. 1568-1600, www.beeldbankgroningen.nl (0817-10242)