Macht en godsdienstvrijheid zijn de ingrediënten van een conflict dat zich tachtig jaar voortsleept. De graaf van Aremberg, die in de stad Groningen de scepter zwaaide, had alvast beloofd alle ketters (niet-katholieken, meestal protestanten) ter dood te zullen brengen. Als gevolg van de godsdienststrijd vluchten veel hoofdelingen, zoals borgbewoners werden genoemd, naar Duitsland. Vanaf 1566 wordt het strijdtoneel nog ingewikkelder. Het gaat niet alleen meer om de strijd tussen de stad en de Ommelanden, maar ook om de strijd tussen de Staatse troepen die onder bevel staan van Willem van Oranje en de legers van de Spaanse bezetters.

Willem Lodewijk

Als je in noordelijk Nederland wilde oorlogvoeren, dan kon je niet om Delfzijl heen. Daar kon je troepen aan land zetten en geschut om de stad Groningen te veroveren. Steun van de hoofdelingen was daarbij nodig. In 1568 houdt de stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, graaf Willem Lodewijk van Nassau, dan ook een landdag in Appingedam. Lodewijk, de broer van Willem van Oranje, trekt vanuit Emden naar Appingedam en overnacht in de schans van Slochteren. Zou hij thee hebben gedronken op de Fraeylemaborg? Het had zomaar gekund. Een lange weg moest hij wel afleggen want de Dollard was nog een echte binnenzee en stond tot aan de Scheemderhamrik, 't Waar en Nieuwolda.

Uurtje

In mei trekt Lodewijk vanaf de Slochterschans naar Heiligerlee. Hij wint de slag bij Heiligerlee omdat het Spaanse voetvolk niet wacht op de Spaanse ruiterij, die nog maar tot de Slochterschans gevorderd was. De slag duurt maar 1 uur. Van zes tot zeven 's avonds. Na de slag bij Heiligerlee gaat Lodewijk triomfantelijk de stad Groningen belegeren.

Alva zelf

Dit wordt de Spanjaarden al te dol. Alva, de Spaanse legeraanvoerder, komt hoogstpersoonlijk uit Brussel en neemt zijn intrek in de Slochterschans van 10 tot 17 juli 1568. Hij heeft veel ruiters en geschut bij zich. Dit laat onverlet dat Willem Lodewijk alle schansen in de provincie verovert en een bezetting van 100 man in de kerk van Slochteren legt. Maar na zijn aftocht komt Slochteren toch opnieuw in Spaanse handen: Verdugo, de Spaanse baas van de stad Groningen verovert in 1591 de schans van Slochteren en het huis te Wedde.

Pas in 1594 komt er een einde aan de oorlogstoestanden tussen Stad en Ommelanden. Maurits van Nassau verovert de schansen en de stad en stelt verplicht dat Stad en Ommelanden één provincie worden. Er breekt eindelijk een periode van rust aan.