Pioniersgeest

1767

Etta Palm, Groningse Parisienne - en spionne?

Etta Palm (1743-1799) 'La baronnesse d'Aelders', werd op 3 mei 1743 gedoopt in de Martinikerk in Groningen .
Haar ouders waren Jacobus Aelders van Nieuwenhuys en Agatha Petronella de Sitter. Vader Jacobus overleed op jonge leeftijd in 1749, een weduwe en twee kinderen in redelijke welstand achterlatende. Het gezin woonde in de Poelestraat, waar het huidige Concerthuis is gevestigd.

Etta Palm, Groningse Parisienne - en spionne?

'Club Patriotique de Femmes', prent van Jean-Baptiste Lesueur (1749-1826)

Etta was een intelligent meisje, vertoefde in haar jeugd graag tussen het studentenvolk, waar zij Christiaan Ferdinand Lodewijk Palm ontmoette, procureurszoon uit Arnhem. Zij trouwden op 3 september 1762 en woonden aan de Grote Markt. 

Het kennelijk 'amoureuze' karakter van Etta bleek niet van voorbijgaande aard en bracht echtgenoot Palm tot wanhoop. Hij wilde scheiden en vertrok al snel naar Batavia als ambtenaar bij de VOC. In 1767 vetrok Etta uit Groningen naar Amsterdam waar enkele verwanten woonden. Een volgende liaison was de advocaat Jan Munniks, die juist tot consul van Messina was benoemd. Op weg naar Messina werd Etta Palm ziek en bleef achter in Parijs. Hier gaf zij zich uit voor baronnese d'Aelders.

MaƮtresse en informante

La belle Hollandaise vertoefde al gauw in de hogere Franse kringen, als maîtresse van diplomaten en adel. Toch had zij blijkbaar een goede reputatie als bron van informatie, waardoor diplomaten en gezanten van Frankrijk, de Nederlanden en ook Pruisen graag gebruik maakten van haar diensten. Daaronder bijvoorbeeld de Pruisische gezant baron Von der Goltz en de Hollandse raadpensionaris Van de Spiegel. Etta werd meegesleept door die roerige revolutionaire tijden en stort zich vol overgave in de politiek. Daarnaast streed zij met zelfde hartstocht voor de emancipatie van de vrouw, voor gelijke rechten van mannen en vrouwen. Haar feministische sympathieën, onder invloed van de idealen van de Franse Revolutie, leidde onder andere tot de stichting van de eerste vrouwenclub in Parijs, de Société Patriotique et de Bienfaisance des Amies de la Vérité. 

Hoewel de revolutionaire ideeën toegedaan, bleef zij eveneens een geheime informante voor het Nederlandse Oranjeregime, dat haar daarvoor financieel ondersteunde. In 1791 ging het echter fout voor haar. "Baronesse d'Aelders" werd door de Fransen gevangen genomen op verdenking van spionage voor Pruisen en Engeland. Bij gebrek aan bewijs werd ze echter vrijgelaten, maar de Fransen bleven haar sindsdien wantrouwen. Zij ontvluchtte daarop het Franse terreurbewind en arriveerde in september 1792 in haar vaderland. Twee maanden later maakte zij alweer haar opwachting bij raadpensionaris Van der Spiegel in Den Haag, die haar nog steeds inzette voor geheime diplomatieke missies.

'Verregaande intrigues'

Na eerder de oorlog te hebben verklaard aan stadhouder Willem V, viel Frankrijk in de winter van 1795 de Nederlanden binnen en werd vervolgens de Bataafse Republiek uitgeroepen. 
De nieuwe regering nam Oranjegezinden, waaronder Van de Spiegel gevangen. Ook Etta Palm werd gevangen gezet wegens 'verregaande intrigues'. De dubbelspionne in het diplomatieke verkeer tussen het nieuwe Frankrijk, de Nederlandse Republiek en Pruisen werd geïnterneerd in het kasteel van Woerden. In 1798 werd zij weer in vrijheid gesteld, wegens gebrek aan bewijs. Van haar vrijheid heeft Etta Palm niet lang meer kunnen genieten. Zij overleed in Den Haag op 28 maart 1799.