Maar het jubileumjaar 1940 begon niet met feestgedruis. Het waren onzekere tijden waarin een groot feest niet gepast leek. Daarom zochten Burgermeester en Wethouders naar een passende manier om het 900-jarig bestaan te vieren. Het idee ontstond om een boek in gebruik te nemen waarin de namen van Ereburgers van de Stad met gulden letters zouden worden opgetekend. Voor uitmuntende verdiensten zou eveneens een bronzen penning uitgereikt worden. Mannen en vrouwen die zich voor de gemeenschap van de Stad ingezet hadden, konden op deze manier geëerd worden. Maar de introductie van het Boek ging niet zonder slag of stoot. Al voor ingebruikname barstte de discussie los over de werkbaarheid van zo’n boek.

Ophef

Er waren allerlei bezwaren voor een Gulden Boek met namen van Ereburgers. Een mooie reactie in Nieuwsblad van het Noorden van 16 januari 1940 is bijvoorbeeld; ‘Ze kunnen dat boek direct wel volschrijven met onze voorouders, die de stadsbezittingen verwierven, die de kanalen en wegen door de venen groeven en aanlegden. En laat ze dan over 900 jaar maar weer eens een nieuwe boek koopen – eens zien wie er dan van ons in komen’. Of op 20 januari 1940 eveneens in Nieuwsblad van het Noorden: ‘Zoo’n ,,stadboek” is nu net iets waaraan we allerminst behoefte hebben in deze zorgvolle tijden!’ Een ander groot bezwaar was dat levende personen in het boek opgetekend zouden worden, wat een groot risico zou zijn. Correcter zou het zijn om historische personen uit het verleden te eren. Ook zouden de inschrijvingen te veel politiek gekleurd worden omdat door de Burgemeester en Wethouders beslist werd welke namen zouden worden opgetekend. Maar Burgemeester Cort van der Linden bleef desondanks heil zien in het boek ter ere van grootse Groningers. Op 29 januari 1940 werd het Gulden Boek in gebruik genomen.

Gulden Boek

Het Boek zelf was een prachtboek geworden. Op de omslag van het boek staat slechts het Stadwapen waarop een schild met groene dwarsbalk en dubbelkoppige adelaar. Vervolgens op de eerste bladzijde van wit perkament met prachtige letters ‘Gulden Boek der Stad Groningen Ingesteld bij besluit van den Gemeenteraad van 29 januari 1940’. Het boek opent met een korte verwijzing naar het middeleeuwse document over Villa Cruoninga. Daaronder een tekening van het stadsgezicht zoals dat er in de 18^e eeuw uitzag. Een vestingstad met de Martinitoren centraal en verschillende torens en molens eromheen. Een bladzijde verder prijkt een gedicht van de zeventiende-eeuwse schrijver Bernhard Alting, getiteld Pilaren ende Peerlen van Groningen uit 1647. De eerste namen die daarna een plaats kregen in het boek waren die van ‘gevangenisdokter’ en ‘schoolarts’ Dr. Synco van Mesdag en die van Jhr. Mr. van Swinderen. Tijdens de oorlogsjaren bleef het daar eerst bij.

Gevallen voor het vaderland

Tragisch genoeg volgen daarna de namen van gevallenen voor het Vaderland in mei 1940. Van veertig mannen in de leeftijd van twintig tot zevenendertig jaar. Allemaal zijn ze omgekomen tussen 10 en 21 mei 1940, de dagen waarop de Duitse bezetter Nederland innam. Vlak na de bevrijding werd op woensdag 18 april 1945 de naam van de Canadese generaal A. Bruce Matthews bijgeschreven ter ere van ‘de vele offers welke het Canadeesche leger thans ook voor de bevrijding van Groningen heeft willen brengen.’. Generaal Matthews voerde het bevel over de Canadese troepen die op 13 april 1945 en de dagen daarna Groningen bevrijdden van de bezetter. Drie maanden later, op 1 juli 1945 werd de naam van ‘Town Major’ Joseph James Bonnie bijgeschreven. Bonnie was een Canadese Majoor die optrad als verbindingsman tussen het geallieerde hoofdkwartier en de Nederlandse autoriteiten. ‘Op hem werd nimmer tevergeefs een beroep gedaan’.

80 jaar lang Ereburgers

Na de oorlog beleefde Groningen de wederopbouw en braken er mooiere tijden aan voor de Stad. Inmiddels prijken negenenvijftig in het Gulden Boek van Groningen. Dit zijn namen van vijfenvijftig mannen en vier vrouwen die van onschatbare waarde zijn geweest voor Groningen. Acht van hen zijn geboren in de negentiende eeuw, eenenvijftig in de twintigste. Ze hebben zich ingezet in de rol van wethouder, commissaris, burgemeester, raadslid, zakenman en vrijwilliger. Interessant is ook de inschrijving van Anna Maria Tak-Knuit (1935), die vanwege haar inzet wel ‘Moeder van de Oosterparkwijk’ genoemd wordt. De laatste man die Ereburger van de Stad Groningen werd is de Nederlandse chemicus Ben Feringa. Hij is hoogleraar aan de Rijksuniversiteit van Groningen, samen met twee collega’s won hij in 2016 de Nobelprijs voor de Scheikunde voor hun onderzoek naar moleculaire Nano-machines. Een ontdekking dat voor de geneeskunde revolutionair kan zijn.

Van ‘gevangenisdokter’ tot Nobelprijswinnaar, al 80 jaar lang eert Groningen haar ereburgers. Het Gulden Boek is te bewonderen in een vitrine in de Oude Raadszaal op het Stadhuis van Groningen.