Samenwerking

De namen op het monument blijven door het hoofd van Ger Snaak spoken en hij gaat op onderzoek uit. Het begint met een A4-tje met namen, dat zich gestaag uitbreidt tot stapels documenten.
Op zoek naar foto’s komt hij bij Bram van Dam terecht, die vraagt: "Wat heb je dan?
"Nou ja, ik heb wat uitgezocht en daar wil ik wat foto’s bij, dan brand ik dat op een cd-rommetje en leg ik dat in een la. Dan heb ik dat uitgezocht en is het klaar." Van Dam ziet het materiaal en zegt "Ger, daar moet je meer mee doen, dit moet een boek worden!"
"Maar ik zit in Hardenberg, dat gaat me niet lukken."
"Ik zit in ‘t Zandt en als je wilt, wil ik je daar wel bij helpen. "
"Toen ik dit zag," zegt Van Dam, "dacht ik: ‘Nu kan het nog, nu krijg je nog verhalen uit de eerste hand, straks is iedereen weg.’ Dat had hij al veel eerder begrepen dan ik."

De rolverdeling is snel duidelijk, Snaak had de tekst en het format, hij is de schrijver. Van Dam doet wat hij ter plekke kan doen aan onderzoek, foto’s en interviews. Beiden zijn er dag en nacht mee bezig, wat resulteert in zo’n 1500 mailtjes, ontelbare uren telefoongesprekken en uiteindelijk in het boek Namen in steen, oorlogsslachtoffers van de gemeente ’t Zandt.

Namen in steen

Het boek beschrijft de mensen en verhalen behorend bij de 35 namen die op het monument staan. Verhalen, foto’s, krantenartikelen, briefkaarten geschreven vanuit Westerbork; de onderste steen is bovengehaald om een beeld te geven van de mensen die bij deze namen hoorden. Verhalen die nog nooit verteld en beelden die nog nooit vertoond zijn.

Van Dam: "Ik heb de interviews gehouden met al die oude mensen en zonder uitzondering wisten de kinderen van niks; er werd nooit over gesproken. Maar het bleek dat ze nu wèl graag hun verhaal wilden vertellen. Dan merk je de emotie, die gaat nooit voorbij."

Snaak vult aan: "Oorlog is een verhaal van mannen, maar de vrouwen waren ook belangrijk. De mannen begonnen iets, maar als puntje bij paaltje kwam, zorgden de vrouwen dat alles op rolletjes liep, zij hielden het hoofd koel."
"Het kan je emotioneel maken. Zoals het verhaal van de twee meisjes die van Westerbork naar Sobibor gaan. Hun briefjes vanuit Westerbork zijn bewaard gebleven. Dit laatste briefje schrijft ze in de trein. Kijk!" wijst Snaak in het boek, "Op dit moment stopt de trein bij dit stationnetje in Haren. En hier vertrekt de trein weer, in het verschil in handschrift is de spanning terug te vinden. Maar toch is er die hoop: ‘We komen terug!’"

"En dit was de laatste Joodse vrouw die werd afgevoerd. Ze was 92 jaar. De meisjes schrijven vanuit Westerbork: ‘Oma is ook binnengekomen, ze ligt in de ziekenbarak’. Ze werd gewoon, ziek of niet, de wagon ingeduwd. Je ziet haar gaan. Is ze aangekomen? Was ze al dood, of is ze uit de wagon gevoerd, rechtstreeks de gaskamer in? Of naar het vuurpeloton? Zo ging dat toen.
Deze verhalen geven een systeem weer. Dat weldenkende mensen een dergelijk iets kunnen bedenken en uitvoeren! En dàt idee, dàt moet doorverteld worden! Waar deze mevrouw een voorbeeld voor kan zijn."

Compliment voor een oorlogsmonument

“De emoties zijn nog lang niet weg en wat is het goed dat er organisaties zijn die zeggen 'Bewaar die verhalen, er zitten zoveel vormende elementen in voor de mensen van nu.'
We hebben de namen weer een gezicht kunnen geven. Het monument is nu gewoon weer tastbaar, anders zijn het lege namen, waar maar enkele verhalen van bestaan.
Ons boek kan een prijs krijgen, maar wij zien het niet als competitie, wel als een compliment, maar er kan geen winnaar zijn. Met dit soort monumenten kan het geen wedstrijd zijn. Elk heeft zijn eigen waarde en zijn emotie. Maar àls we winnen, gaat de prijs naar het leggen van Stolpersteine bij de huizen van de Joden.”

Deze videoreportage is gemaakt door Leonie Albers in samenwerking met RTV Noord.