Groningen Stad

1568 tot 1648

Sporen van een kolossaal 17e-eeuws pand aan de Turfsingel

In 1607 werd een begin gemaakt met de grootste stadsuitbreiding uit de Groninger geschiedenis. Het leverde de stad niet alleen in het noorden en oosten nieuwe wijken op, maar, dankzij de verwijdering van de oude vestingwerken, ook een strook bouwgrond aan de binnenzijde van de diepenring. Hier verrees aan de Turfsingel een kolossaal pand, waarvan bij nader onderzoek meer over blijkt dan op het eerste gezicht lijkt.

Sporen van een kolossaal 17e-eeuws pand aan de Turfsingel

Het enorme pand lag in de bocht van de Turfsingel, naast de Prinsentuin. - Kaart: Egbert Haubois (1635-1645), www.beeldbankgroningen.nl

Omdat Groningen de belangrijkste vesting van Noord-Nederland is, vinden Prins Maurits en de Staten Generaal het belangrijk de vesting te versterken. Van 1607 tot 1624 wordt er aan de verbetering gewerkt. Het levert de stad nieuwe vestingwerken op en een enorme gebiedsuitbreiding. Deze ‘uitleg’ is relatief de grootste uit de Groninger geschiedenis tot nu toe, maar Meerstad zal de ‘nieue stadt’ van toen naar de kroon steken.

Nadat de nieuwe vestingwerken zijn voltooid, worden de oude opgeruimd. Dit betekent dat de droge en de natte of ‘staande’ gracht ten westen van het Schuitendiep worden gedempt en de stadsmuur wordt afgebroken. Het geeft stadhouder Ernst Casimir de gelegenheid de Staten in 1626 te vragen of er bij zijn Stadhouderlijk Hof een ‘gaerde’ kan worden aangelegd. Stadsbouwmeester Garwer Peters maakt het ontwerp voor deze Prinsentuin. Aan weerszijden van de tuin worden in 1627 een turfschuur en stallen voor diens soldaten gebouwd. De Sint Walburgstraat wordt doorgetrokken. Het nieuwe deel wordt Kattenhage genoemd. Een naam die voordien ook al wel wordt gebruikt en vermoedelijk verwijst naar verdedigingswerktuigen met de naam ‘katten’.

Langs de Hofstraat - die in die tijd ook wel Achter de Muur, Kleine Jacobijnerstraat of Prinsenhofstraat wordt genoemd - worden huizen gebouwd op de fundamenten van de afgebroken stadsmuur. Hier en daar blijft er meer bewaard, zoals blijkt in het pand Hofstraat 36. Hierin is nog een groot deel van de in 1459 gebouwde Tibbetoren terug te vinden.

Kolossaal pand

Aan het water wordt omstreeks 1630 een kolossaal pand gebouwd, dat door Egbert Haubois vier jaar later wordt getekend op zijn bekende kaart. Wie het pand heeft laten bouwen is niet met zekerheid bekend, maar het lijkt er op dat de welgestelde doopsgezinde familie Mabé verantwoordelijk is. De ‘ooster-helfte van de behuysinge op de singel’ maakt in 1666 in elk geval deel uit van het te vererven bezit van Jan Jansen Mabé en zijn zus Gretijn Jansen. De laatste is getrouwd geweest met ene Daniel (van) Nijenborgh en dit paar bezit voordien ook de Tibbetoren.

Erfenis

Doordat Jan Jansen geen kinderen heeft, valt het bezit toe aan de kinderen van Gretijn en Daniel. Hun dochter Anna en haar echtgenoot Cornelis Tjassens erven genoemde ‘ooster-helfte van de behuysinge’. Zij krijgen tevens ‘4 kameren’ aan de Kattenhage. De ‘wester-helfte’ van het pand aan de Turfsingel is mogelijk al eerder vererfd of verkocht.

Uit het overzicht van de zogeheten Burgervaandelen van 1659 valt te concluderen dat het pand dan al door meerdere mensen wordt bewoond. Veel van de woningen blijven echter nog lang van een zelfde eigenaar. Zo bezit de bekende professor Petrus Hofstede de Groot in de 19e eeuw twee huizen aan de Turfsingel en een pand aan de Kattenhage.

Bouwhistorisch onderzoek heeft inmiddels aangetoond dat het grote 17e-eeuwse pand in aanleg nog aanwezig is in een groot aantal huizen aan de Turfsingel. Oorspronkelijk hebben de nummers 23 tot en met 41 allemaal tot het pand behoord. Dit blijkt doordat een aantal nog het oorspronkelijke dak heeft. De hanenbalken hebben zogeheten telmerken, die er op wijzen dat ze allen bij hetzelfde pand horen.
Diverse verbouwingen en vervangende nieuwbouw hebben het aanzien ingrijpend gewijzigd, maar 17e-eeuwse sporen zijn aan de Turfsingel nog duidelijk herkenbaar.

De Turfsingel gezien vanuit de Vlasstraat. Het hoge gebouw in het midden bevat nog delen van het grote 17e-eeuwse pand. - Foto: J. Henkel, www.beeldbankgroningen.nl (1785-25519)
De Turfsingel gezien vanuit de Vlasstraat. Het hoge gebouw in het midden bevat nog delen van het grote 17e-eeuwse pand. - Foto: J. Henkel, www.beeldbankgroningen.nl (1785-25519)