Ook het allereerste porselein dat in Nederland op de markt kwam, staat er te pronken. Het heet kraakporselein. Daar zijn heuse zeeslagen aan voorafgegaan. In 1602 en de jaren daarna veroverden de Nederlanders een aantal Portugese schepen die waren volgeladen met porselein uit China. Die Portugese schepen heetten caracas of kraken, vandaar de benaming kraakporselein.
Later werd porselein, op legale wijze, door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) aangeleverd. De VOC bracht nog veel meer waren hiernaartoe. Directeur-conservator van de Menkemaborg Ida Stamhuis: “Als we die handel van de VOC niet hadden gehad, dan hadden we geen porselein gehad, geen fineer voor de kasten, we hadden geen thee gehad met alles wat daarbij hoort, we hadden geen specerijen gehad. Onze smaken waren, zeg maar, in de middeleeuwen blijven hangen.”

Het kraakporselein bestond vrijwel helemaal uit schotels met een rand verdeeld in vakken, waarin meestal een vogeltje of een roos waren geschilderd, met nog wat boompjes en bloemetjes erbij. De schotels die in de Menkemaborg staan, hoorden bij het legaat van J.F. Lewe van Nijenstein (1864-1950), de laatste erfgenaam van de familie Alberda die de borg ruim twee eeuwen bewoonde (zijn moeder was een Alberda). Lewe van Nijenstein verzamelde niet alleen porselein, maar erfde ook veel, waardoor de Menkemaborg een grote hoeveelheid porselein bezit dat misschien ook in vroeger tijden op de borg in gebruik is geweest.

Theeceremonie

Het porseleinen theeservies staat klaar voor gebruik in de Grote Zaal van de borg. Het valt meteen op dat alles heel klein is. Thee was duur in die tijd en een theevisite was een deftige ceremonie, waarbij verschillende soorten thee werden geproefd. Mevrouw verzorgde de visite dan ook zelf. In kleine trekpotjes zette zij verschillende soorten heel sterke thee. Ze schonk wat geconcentreerde thee in kleine kommetjes (zo klein dat wij ze in twee slokken leeg hebben) en vulde deze aan met heet water uit de grote bouilloire (waterketel), die op een komfoor binnen handbereik stond. Als een kommetje leeg was, spoelde de gastvrouw het om in een bijbehorende grote spoelkom om de achtergebleven theeblaadjes te verwijderen en kon de volgende theesoort geproefd worden. En dan horen daar natuurlijk koekjes bij, geserveerd uit mooie zilveren ‘koekdozen’, om er een geslaagde theevisite van te maken.  

Dineren

Ook in de eetkamer van de borg kunnen we zo aanschuiven. De tafel staat gedekt met een uitgebreid servies van het Groninger museum, afkomstig van de familie Feith die het met het familiewapen liet sieren. Er werd gedekt met damasten tafellakens en zilveren lepels en vorken (met ingegraveerd wapen) en er was een enorme hoeveelheid - honderden! - servetten. Het servies bestaat nu nog uit maar liefst 168 delen, voornamelijk borden, maar ook kommen, schalen en dekschalen. Ook op de borg was vroeger voldoende servies voor een uitgebreid diner aanwezig, maar hoe er werkelijk gedineerd werd en hoe dat werd opgediend in de Menkemaborg, is eigenlijk nauwelijks bekend. Ida Stamhuis: ”Oh, hadden we maar dagboeken! Jacob van Lennep is hier langs geweest, maar hij zei alleen maar dat bij deze oprijlaan familie Alberda woonde. Hij is niet eens even naar binnen gegaan! Dan hadden we veel meer geweten.”

Een mooi verhaal komt uit de herinnering van ‘Cateautje’, Johanna Catharina Lewe van Nijenstein (1861-1943). Zij schrijft in 1936 een brief aan haar broer dat zij zich het bezoek van Koning Willem III in mei 1873 nog heel goed kan herinneren. Omdat er dertien personen aan het diner zouden zitten, en ze dachten dat de koning dat niet prettig zou vinden, mocht zij ook aan tafel komen. Maar eerst moest zij een gedicht voordragen en hem een boeket bloemen aanbieden. Ze beschrijft precies wie er aan tafel zaten behalve de Koning Willem III, prins Frederik en hun gevolg, haar oom Gerhard Alberda van Menkema en haar ouders, maar niet wat er geserveerd werd en hoe dat in zijn werk ging.

Alleen het 18^e-eeuwse kookboek van de borg geeft een kijkje in de 18^e-eeuwse keuken met recepten voor vis met asperges, voor ragout en artisjok, aanwijzingen voor het vullen van duiven, het maken van citroenvla en nog veel meer. In ieder geval wisten ze op de borg wel wat mooi en lekker was.

De expositie ‘Glans uit China’ is nog op de Menkemaborg te bezichtigen tot 31 december 2015. Eerste en tweede kerstdag draagt sfeervol kaarslicht van 12.00 tot 16.00 uur nog bij aan de glans van het porselein. Meer informatie vindt u op de website www.menkemaborg.nl