Als we het over migratie, over Groningen en over thuis-zijn hebben, dan mag een verhaal over Ter Apel natuurlijk niet ontbreken. In het uiterste zuidoosten van Groningen staat immers het grootste asielzoekerscentrum van Nederland. Dit centrum verscheen in de jaren negentig van de vorige eeuw, maar de geschiedenis van Ter Apel als opvanglocatie voor vluchtelingen gaat veel verder terug.

Klooster als opvanglocatie

Het Kruisherenklooster van Ter Apel ligt dichtbij de grens met Duitsland. De geschiedenis van het klooster is dan ook nauw verbonden met dit grensland. Vóór de woeste gronden werden ontgonnen, diende het Bourtangermoeras als een soort natuurlijke grens. Het klooster was gelegen op een brede zandrug die het mogelijk maakte om het hoogveengebied veilig over te steken.

De kloosterlingen zagen het als hun taak om pelgrims en reizigers, die over de zandrug trokken, van onderdak te voorzien. Daar hoorde ook een ziekenzaal bij. Hier werden eveneens zieke en bejaarde kloosterlingen en lokale inwoners verpleegd. In het huidige Museum Klooster Ter Apel is deze ziekenzaal gereconstrueerd en in de Kloostertuin groeien nog steeds geneeskrachtige kruiden die werden gebruikt om pelgrims en reizigers op te lappen. De stad Groningen, destijds eigenaar van het klooster, vond dat het gebouw teveel landlopers aantrok en maakte in 1636 een einde aan het gasthuis.

Belgische vluchtelingen

Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed het klooster in Ter Apel opnieuw dienst als opvanglocatie. Er kwam in die tijd een groot aantal Belgische vluchtelingen naar Nederland. Speciaal opgerichte comités verdeelden de vluchtelingen over kampen door het hele land. Toevallig was het schooltje bij het klooster in Ter Apel net leeg komen te staan. Vijftig Belgen, voornamelijk uit Antwerpen, namen hun intrek in het schoolgebouw. Een opvangcomité regelde eten en drinken. Uit foto's blijkt dat de Belgische vluchtelingen makkelijk contact legden met de lokale bevolking. Na de oorlog keerden zij terug naar België. Het schoolgebouw werd in 1930 gesloopt.

Van NAVO-depot naar asielzoekerscentrum

Nederland kampte in de jaren negentig van de twintigste eeuw met een grote toestroom aan asielzoekers. Opvangcentra raakten overvol. De overheid zocht naarstig naar een oplossing, en die kwam in de vorm van burgemeester Euverink van de gemeente Vlagtwedde. De NAVO, die jarenlang een depot had gehad in Ter Apel, had na afloop van de Koude Oorlog besloten om uit het dorp te vertrekken. Tegelijkertijd sloot ook een grote spelletjesfabriek, een eindje verderop, zijn deuren. Een hard gelag voor de werkgelegenheid in de regio.

Een groot complex van hallen bleef achter, waar 1.200 personen gehuisvest zouden kunnen worden. Genoeg reden voor burgemeester Euverink om met 'Den Haag' om tafel te gaan. In oktober 1994 stond het nieuws in alle kranten, zoals in het NRC Handelsblad: 'Het ministerie van justitie wil een deel van de negenduizend afgewezen asielzoekers die momenteel in Nederlandse opvangcentra verblijven opsluiten in de voormalige NAVO-depot in Ter Apel.' De gemeente Vlagtwedde was erg tevreden over de komst van het asielzoekerscentrum. De Volkskrant schreef: 'voor 250 voormalig werknemers van de opslagplaats ligt na omscholing een baan in het nieuwe centrum in het verschiet.'

Bestemmingen

In 1996 werd het eerste Vertrekcentrum geopend. Hier verbleven uitgeprocedeerde asielzoekers die te horen hadden gekregen dat zij Nederland moesten verlaten. Gedurende de jaren werden er ook asielzoekers opgevangen die in een andere fase van de asielprocedure zaten. In 1997 opende er een penitentiaire inrichting op het terrein en in 2001 het aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2002 werd 'Ter Apel' officieel een asielzoekerscentrum (azc). In de jaren daarna werd het terrein steeds verder uitgebreid. De bestemmingen van de locatie veranderden vaak, maar sinds juli 2010 heeft het asielzoekerscentrum in Ter Apel vier soorten opvang: een centrale opvanglocatie, een procesopvanglocatie, een opvang voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen, en een vrijheidsbeperkende locatie.

Uitbreiding

Na een grootschalige verbouwing en uitbreiding in 2016 biedt het complex in Ter Apel onderdak aan 2.000 asielzoekers. Daarmee heeft Ter Apel het grootste asielzoekerscentrum van Nederland. Op het terrein zijn afgezien 256 woningen ook kantoren, een school met gymzaal, gebouwen voor medische zorg en recreatievoorzieningen te vinden. Daarnaast zijn er nog tal van andere organisaties vertegenwoordigd op de locatie in Ter Apel, zoals Vluchtelingenwerk Nederland en de GGD.

De verbouwing gaf wederom een impuls aan de werkgelegenheid. In het azc werken nu zo'n 1.100 mensen. In die zin is de oorspronkelijke doelstelling van het azc behaald: in de jaren negentig was werkgelegenheid immers de aanleiding om een azc te openen in Ter Apel.