De Theefabriek

Voorjaar 1989 nam de Toeristische en recreatieve Ontwikkelingsmaatschappij Marnegebied (TROMM) het kerkgebouw over van de gereformeerd vrijgemaakte kerkgemeenschap. De stichting wilde het gebouw behoeden voor verval en er een recreatieve functie aan geven. Daarvoor schreef de TROMM een wedstrijd uit: wie met het beste idee kwam, kon de kerk voor 1 gulden kopen. Er stroomden tientallen plannen binnen met een grote variëteit aan mogelijkheden: zo was er een plan voor een museum voor religieuze beelden, voor een autosloperij maar ook één voor De Theefabriek. Dit laatste plan kwam van twee jonge leraressen van rond de twintig die wel zin hadden in een avontuurtje. Samen met hun, nog studerende, vrienden schreven zij een plan voor een theemuseum annex theeschenkerij en -winkel. Dit idee werd geselecteerd vanwege het solide bedrijfsplan, hun kennis van thee en het enthousiasme dat zij aan de dag legden.

Het viertal kreeg de kerk voor 1 gulden in bezit. Zij kochten de aangebouwde pastorie er ook bij en begonnen aan hun avontuur met een verbouwing. Sommigen hadden er een hard hoofd in. Toen één van hen de gemeente om meer dan drie parkeerplaatsen vroeg, kreeg zij te horen: 'Ach meisje, denk je nou echt dat er zoveel mensen komen?' Maar in mei 1990 openden zij de deuren van hun Theefabriek die, ondanks de scepsis, een toeristische trekpleister en volwassen onderneming is geworden, met tal van mogelijkheden, arrangementen en cadeau-ideeën.

Om niet alleen afhankelijk te zijn van het toeristenseizoen is bovendien de winkel uitgebreid met een webshop voor consumenten en een groothandel voor bedrijven in Nederland en België. Dat is een goede greep geweest die hen er in deze coronatijd bovenop heeft gehouden. Maar zij hadden zich hun jubileumjaar vrolijker kunnen voorstellen.

Kerken

Van oudsher gingen de Houwerzijlsters naar de Nederlands Hervormde kerk in Vliedorp, behalve de doopsgezinden die in het dorp een eigen vermaning (kerk) hadden. Vliedorp werd echter in 1695 verlaten en de kerkelijke gemeente verhuisde naar het godshuis in Niekerk. Beide gemeenten hadden al langer gezamenlijk één dominee. De kerk van Vliedorp werd niet lang daarna afgebroken. Het kerkhof bleef tot 1896, ook voor Houwerzijl, in gebruik.
Toen Hendrik de Cock In 1834 in Ulrum op de kansel sprong en zich met zijn gereformeerde volgelingen van de hervormde kerk afscheidde, gingen relatief veel Houwerzijlsters met hem mee. De afgescheidenen van Zoutkamp en Houwerzijl hadden in eerste instantie gezamenlijk een kerk in Houwerzijl, waarna zij in 1862 de huidige kerk bouwden. Vijfentwintig jaar later kregen de Zoutkampers hun eigen kerk. De afgescheidenen, die zich inmiddels gereformeerden noemden, hadden een actieve kerkgemeenschap die niet alleen in maar ook buiten de kerk in het dorp actief waren.
Houwerzijl leek een heel hecht en eensgezind dorp.

Vrijmaking

In 1944 ging het mis. Binnen de gereformeerde kerk trad een meningsverschil op. Professor K. Schilder uit Kampen verzette zich tegen de landelijke synode en werd uit de kerk gezet. De gereformeerde kerkgemeente viel uiteen in twee kampen, de (oorspronkelijke) synodalen en de vrijgemaakten. Deze tweedeling vond ook in Houwerzijl plaats, waarbij tweederde van de lidmaten zich achter de nieuwe vrijgemaakte groepering schaarde.

Dat gaf een probleem, want beide kerkgenootschappen vonden dat zij eigenaar van de kerk waren. De synodalen omdat zij de oudste rechten hadden, de vrijgemaakten omdat zij veruit in de meerderheid waren. Het kwam tot rechtszaken. In eerste instantie werden kerk en pastorie en kerkelijke goederen aan de vrijgemaakten toegewezen. De synodalen weken uit naar het plaatselijke café, maar gingen in beroep waarna zij alsnog als rechtmatige eigenaar werden aangewezen.

De vrijgemaakten stapten naar de Hoge Raad, maar moesten tijdens de besluitvorming ergens anders kerken en behielpen zich met een boerderij. Maar zij wachtten het besluit niet af en bouwden een eigen nieuwe kerk aan de Hollemastraat. Het dorp van krap 500 inwoners had nu twee kerken en de dorpsgemeenschap was in tweeën gespleten: elke stroming had haar eigen winkels en verenigingen.

Derde kerk

Toen de Hoge Raad uiteindelijk toch besliste dat de vrijgemaakten de rechtmatige eigenaren waren, konden zij terug naar hun kerk in de Hoofdstraat en moesten de synodalen weer een ander onderkomen zoeken. De zolder van een pakhuis bij de haven was toch maar behelpen, dus besloten ook zij dat er een eigen kerk gebouwd moest worden en kerk nummer drie verrees, met pastorie, op Hoofdstraat nummer 1.

Leeg

De tweespalt in het dorp bleef bestaan en net als overal op het platteland liep het dorp leeg. Door mechanisering van de landbouw vertrokken de landarbeiders om elders werk te zoeken. De ontkerkelijking drong ook tot Houwerzijl door en uiteindelijk waren er te weinig kerkgangers om de kerken te vullen. In 1975 werd de synodale kerk gesloten. Deze is, net als de tweede kerk, nu als woonhuis in gebruik. De vrijgemaakte kerk moest In 1987 zijn deuren sluiten.

Stichting TROMM nam zoals gezegd dit kerkgebouw over om het in stand te houden en gunde hem aan de jongelui van De Theefabriek. Dat bleek een goede keus. Want sinds de komst van de Theefabriek is het kerkbezoek in Houwerzijl weer drastisch toegenomen.

Met dank aan Johan Lange

Bronnen:
delpher.nl, Diverse krantenberichten
dirkhuizinga.nl
kunst-en-cultuur.infonu.nl
Theefabriek.nl