Anno 2015 trekken vluchtelingen massaal naar het veilige West-Europa. Onthutsende beelden van menselijk lijden domineren al tijden de televisiejournaals en de voorpagina’s van kranten. De opvang van asielzoekers kraakt in zijn voegen. De Westerkwartier-gemeenten Zuidhorn, Grootegast, Leek en Marum staan dan ook klaar om een steentje bij te dragen. In Grootegast is zelfs sprake van de komst van een asielzoekerscentrum voor 400 tot 500 mensen.

Toch is het niet de eerste keer dat zoveel burgers op de vlucht zijn voor oorlogsgeweld. Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) ving het neutrale Nederland onder andere een miljoen Belgen op. Ongeveer 100.000  gevluchte burgers bleven tot er in 1918 een eind kwam aan de strijd. Hetzelfde geldt voor 350.000 militaire vluchtelingen. In verhouding tot het toenmalige inwonertal van zes miljoen een indrukwekkend staaltje burenhulp. Bovendien werden ook Fransen – de oorlog werd op Frans en Belgisch grondgebied uitgevochten - aan onderdak geholpen.

Dat gebeurde aanvankelijk niet in daarvoor speciaal gebouwde, eenvormige asielzoekerscentra (later ontstonden overigens ook zogeheten ‘vluchtoorden’, grote opvangkampen’). Waar plaats was, werden vluchtelingen ingekwartierd. Zo logeerden ze in het Westerkwartier in de sigarenfabriek Rosema, Tonckens en Co aan de Gast in Zuidhorn, die onder meer rokertjes van het merk La Salvaja produceerde. In Feerwerd kregen Belgische vluchtelingen de beschikking over de villa van de familie Kamerlingh Onnes. Beide panden bestaan overigens niet meer. De uitgewoonde villa is gesloopt en de materialen die daarbij vrijkwamen, zijn gebruikt voor de bouw van nieuwe huizen voor arbeiders van een lokale steenfabriek.

Aan het werk

Zijn asielzoekers tegenwoordig gedwongen tot nietsdoen totdat een beslissing is genomen over hun status, een eeuw geleden lag dat anders. De ontheemde Belgen in het Westerkwartier gingen bijvoorbeeld aan de slag bij boeren en de ‘stroschuur’ in Zuidhorn, een handel in hooi en stro. Volgens de overlevering weigerden de Franse vluchtelingen echter aan het werk te gaan. Wel bleken ze in staat de muren van de grote zaal van de sigarenfabriek enthousiast vol te kalken met Franse leuzen en een schilderij van de Franse vlag.

De werktafels van de sigarenmakers werden wat in elkaar geschoven. Tevens werden er enkele in de sorteerkamer gezet. Op die manier kwam in de grote zaal ruimte vrij om de vluchtelingen onderdak te bieden, schrijft J. de Wit in het boek Herinneringen aan Zuidhorn. Hij meldt ook nog iets positiefs over de gehuisveste Fransen. Volgens hem decoreerden ze de muren niet alleen met chauvinistische kreten, maar brachten ze ook de tekst ’Vive la France et la Hollande’ aan. “Kennelijk hadden ze toch nog enige waardering voor Nederland”, constateert De Wit droogjes.

In Noordhorn waren ook Belgen ingekwartierd. Ze verbleven in een ruimte naast het toenmalige café Lijfering, tegenover t gold’n houkje. Het waren geen burgervluchtelingen, maar geïnterneerde Belgische soldaten. Ze werden bewaakt door Nederlandse militairen, onder wie mensen uit de regio. Van een streng regime was echter geen sprake. Net zoals hun burgerlandgenoten stroopten de Belgische soldaten de mouwen op en werkten ze bij de ’stroschuur’.

De opvang verliep – evenals in 2015 - overigens niet overal op rolletjes. Bourgondische Belgische vluchtelingen mopperden soms over de sobere Hollandse kost en te sterke koffie. Zo kwam het voor dat ze friet eisten in plaats van tot pap gekookte aardappelen.