Groningen Stad , Grensland
1672 tot 1672
Expositie: Bommen Berend
Op 28 augustus vieren Stadjers het Ontzet van Groningen, in de volksmond ook wel ‘Bommen Berend’ genoemd. Niet alle Groningers kennen het verhaal achter deze Groningse feestdag. Reden voor De Verhalen van Groningen om dit verhaal te vertellen aan de hand van een mini-expositie. Deze mini-expositie is sinds 2015 jaarlijks op verschillende plekken in de stad te bezichtigen geweest. Dit is de digitale versie!
De mini-expositie bij het Noordelijk Scheepvaartmuseum in 2018. - Foto Duncan Wijting
Bisschop ‘Bommen Berend’ te paard voor Groningen, olieverfschilderij Wolfgang Heimbach. - Foto John Stoel, collectie Groninger Museum
Het Rampjaar 1672
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt in het ‘Rampjaar’ 1672 van alle kanten aangevallen: door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen. De Engelse vloot komt op dreigende wijze dichterbij vanaf zee, de Fransen trekken vanuit het zuiden richting Nederland en de keurvorst van Keulen en de bisschop van Münster vallen aan vanuit het oosten. De vechtlustige bisschop van Münster, Bernhard von Galen - beter bekend als Bommen Berend vanwege zijn tactiek van kanonbeschietingen - had eens grote delen van de provincie Groningen in zijn bezit. Als goed katholiek wil hij de vooral protestantse Groningers proberen te bekeren. In juli 1672 trekt hij daarom met een leger van 24.000 man op naar de stad.
Bommen Berend onderweg
Von Galen probeert eerst de vesting Bourtange, die langs een belangrijke toegangsweg naar Groningen ligt, te veroveren. Als hij voor de poort van Bourtange staat, tracht hij de bevelhebber van het vestingsdorp te verleiden met 200.000 gulden en een adellijke titel. Deze laat echter weten dat de bisschop ‘200.000 kogels kan krijgen’, als hij zijn beleg niet opbreekt. Bommen Berend geeft na een paar dagen beschietingen op en moet met zijn leger nu via een omweg naar Groningen trekken.
Portret van Carl Rabenhaupt, schilderij D. Simons. - Collectie Groninger Museum
Carl Rabenhaupt bereidt zich voor
Maar Groningen is voorbereid. Carl Rabenhaupt, een Boheemse edelman van 70 jaar, wordt begin juni 1672 belast met de verdediging van Stad en Ommeland. Met al zijn militaire ervaring laat hij een gebied rond de stad onder water zetten, zodat Von Galen alleen via het zuiden kan aanvallen. Verder laat hij twintig zware kanonnen, waaronder de befaamde Groote Griet, gereedmaken en grote hoeveelheden voedsel en munitie opslaan in de stad. Op de plek waar het beroemde kanon stond aan de zuidkant van de Grote Markt, zit nu het gelijknamige café.
Het beleg begint...
Op 21 juli komt het leger van Bommen Berend aan ten zuiden van de stad. Na een week van voorbereidingen begint hij op 27 juli de beschietingen met zijn kanonnen. Bijna een maand lang regent het onophoudelijk kanonskogels, keien en brandbommen op de stad. Honderden burgers vluchten naar het noorden van de stad, waar ze buiten bereik van de kogels zijn. Sommige van die kogels zijn nog steeds te zien in de binnenstad van Groningen. Zo zit in de gevel van Café Roezemoes (Gedempte Zuiderdiep 15) een kogel ingemetseld en in Bistro Bommen Berend (Oude Ebbingestraat 17) is er één te vinden op de toog.
Belegering van Groningen, prent J. Harrewijn. - Collectie Groninger Archieven
... maar Groningen blijft behouden
Vanaf 25 augustus neemt het kanonnenvuur af. Von Galen heeft zware verliezen geleden en zijn manschappen zijn teleurgesteld. Begin augustus heeft het flink geregend, waardoor er ziekten zijn ontstaan in het kamp van de aanvallers. Ook blijft de verwachte versterking vanuit Keulen uit. Op 27 augustus wagen enkele Groningers zich buiten de stadswallen. Deze treffen de loopgraven leeg aan: het grote leger van Bommen Berend geeft het op! Een dag later druipt Von Galen echt af en is Groningen ontzet. Carl Rabenhaupt wordt bij leven geëerd als burgemeester van Groningen. Bij de herdenking van driehonderd jaar Groningens Ontzet in 1972 krijgt hij weer een plaats in de stad met een buste aan de noordkant van het stadshuis.
Eerelman en zijn paardenkeuring
De Groningers vieren nog elk jaar op 28 augustus het vertrek van Bommen Berend. In 1919 krijgt de bekende Groningse schilder Otto Eerelman de opdracht van het gemeente om het jaarlijkse feest vast te leggen. Toen ‘De Paardenkeuring op de Grote Markt op de 28ste augustus’ van Eerelman in maart 1920 klaar was, kreeg het een plaats in de toenmalige trouwzaal van het gemeentehuis. Voorafgaand aan de plaatsing daar, werd het twee dagen tentoongesteld in het raam van café De Jong op de hoek van het Kreupelstraatje en de Grote Markt - waar nu de ABN AMRO zit. De Provinciale Groninger Courant schreef op 30 maart 1920: ‘Van ‘s morgens tot ‘s avonds staat het er vól... en al maar komen nieuwe belangstellenden om het kunstwerk te zien en te bewonderen.’
De Paardenkeuring op de Grote Markt op de 28ste augustus van Otto Eerelman. - Collectie gemeente Groningen