Op donderdag 29 april 1943 wordt op het raam van een drukkerij in Hengelo een verontrustend bericht opgehangen. Op het aanplakbiljet staat dat: ‘de leden van het voormalige Nederlandsche leger terstond opnieuw in krijgsgevangenschap worden weggevoerd.’ De mededeling richt zich op de ruim 260.000 mannen, die na de capitulatie van het Nederlandse leger in mei 1940 al korte tijd in krijgsgevangenschap waren. De mannen moeten nu aan het werk voor de Duitse oorlogsindustrie. Medewerkers van de nabij gelegen machinefabriek Stork lezen het bericht en leggen spontaan het werk neer. Hun voorbeeld wordt gevolgd door vele anderen: een golf van protest trekt door Nederland. Voor het eerst komt de Nederlandse bevolking zo massaal in actie tegen de bezetter.

De Duitsers reageren als door een wesp gestoken. Met bruut geweld slaan ze de stakingen neer. 175 mensen komen als direct gevolg hiervan om het leven. Tientallen anderen sterven later in gevangenschap.  

Standrecht

Vastbesloten het protest zo snel mogelijk de kop in te drukken, voert de bezetter het standrecht in. Op staken of het plegen van ‘sabotage’ komt de doodstraf te staan. Een aantal mensen wordt inderdaad standrechtelijk gefusilleerd. Anderen krijgen gevangenisstraffen van vijf tot vijftien jaar en komen terecht in kampen in Duitsland. Velen sterven aan ziekte en uitputting.  

Melkstakingen in Groningen

In geen andere provincie in Nederland vallen naar aanleiding van de stakingen zoveel doden als in Groningen: 38 in totaal, waaronder zeventien willekeurig opgepakte mannen in Marum.

De stakingen zijn in deze provincie het felst in het Westerkwartier en het veenkoloniale industriegebied. Niet alleen arbeiders, ook veel boeren komen in actie: ze weigeren melk te leveren aan de zuivelfabrieken. Om die reden worden de stakingen in het noorden ook wel de ‘Melkstakingen’ genoemd.  

De Duitsers schieten 34 mensen dood en begraven ze op een plaats die niet bekend gemaakt wordt. Zo willen ze de bevolking nog meer schrik aanjagen en willen ze voorkomen dat rond de graven gedemonstreerd gaat worden. Een deel van de lichamen wordt na de oorlog teruggevonden in het moerassige natuurgebied Appelbergen bij Haren. Waarschijnlijk liggen hier meer mensen begraven, maar hun lichamen zijn nooit gevonden. Tot verdriet en wanhoop van de achtergebleven familie.

Portret van een staker: Egbert Thoma

Geboren: 9 april 1917, Hoogezand

Vermoord: 4 mei 1943, Woudbloem

Een jonge vader werd standrechelijk geëxecuteerd...

Online boek

Meer weten over de April-Meistakers? Lees dan gratis en online het boek van het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen: Slachtoffers van willekeurige terreur. Gezichten en verhalen van de April-Meistakers in Groningen in 1943