Wad & Water

1648 tot 1815

De bult van Den Andel

Tussen Den Andel en Westernieland ligt langs de weg een grote bult met een bordje erbij van Het Groninger Landschap. Wat is dat eigenlijk voor bult?

De bult van Den Andel

De Oude Dijk bij Den Andel. - Foto: Het Groninger Landschap

Deze bult herinnert ons aan de enorme watersnoodramp die (bijna) 300 jaar geleden plaatsvond. Het is een restant van de Oude Dijk die in een groot aantal dorpen op het Hoogeland als straatnaam voorkomt. Hij werd in de dertiende eeuw stukje bij beetje door monniken en boeren aangelegd om het land en de wierden tegen de zee te beschermen. Het onderhoud viel onder de ingezetenen van de naburige gemeenten.
Tenminste... dat was de afspraak.

'Ellendige dijken'

Als Thomas van Seeratt, na 20 jaar kapitein op de grote vaart te zijn geweest, in 1716 wordt aangesteld om het dijkbeheer op zich te nemen, constateert hij dat de zeedijk er bedroevend bij ligt: 

“Het zijn in het algemeen zeer slechte en eelendige dijken en merendeels alleen maar aarden wallen, aan beide zijden steil en boven spits als een houten paard. Het meeste Paalwerk is te laag en onbekwaam om de slechte aarden dijk te kunnen dragen of te beschermen tegen de bruisende zeebaren”.

Men vindt dat hij overdrijft, maar helaas krijgt hij maar al te zeer gelijk.

Vloed

De dagen voor Kerst 1717 woedt er een zware zuidwesterstorm die het zeewater opstuwt. Als in de Kerstnacht de wind naar het noordwesten draait en aanwakkert tot orkaankracht, slaat het noodlot toe. Nadat de zee zich bij eb onwaarschijnlijk ver had terug getrokken, komt de vloed met een allesverwoestende kracht terug. De door Seeratt afgekeurde dijken zijn er niet tegen bestand en worden door het aanstormende water grotendeels met de grond gelijk gemaakt. Het zeewater overspoelt vrijwel geheel Groningen en dringt zelfs de stad binnen. Grote delen van de dorpen en hun inwoners verdwijnen in de golven. In westelijk Hunsingo worden Hornhuizen, Leens, Pieterburen en Westernieland het hardst getroffen. De bewoners drijven in ijskoude hagel- en onweersbuien rond op alles waar zij zich aan vast kunnen grijpen. Zij zien hun geliefden voor hun ogen verkleumen en verdrinken.

Bij elkaar spoelden volgens de officiële telling 1430 huizen weg en verdonken ruim 2091 mensen en ruim 35.000 dieren, hoofdzakelijk koeien en schapen. Maar omdat er geen burgerlijke stand was, wordt aangenomen dat zeker 2300 tot 2500 mensen zijn omgekomen.

Overlevenden

Een aantal verhalen van overlevenden zijn bewaard gebleven, zoals:

“Op Kerstdag is zeker man op het stuk van zijn huis, bij zich hebbende zijn dochter die reeds het leven had afgelegd, van Saaxumhuizen tot in Harkstede gedreven en aldaar geborgen.”

“Berend Klazens, zijnde met zijne vrouw en 4 kinderen, zijn van ’t Westernieland tot digte aan Bedum, zijnde omtrent drie uur [lopen], op een bundeltje hooi gedreven en aldaar levendig behouden.”

Ook verder landinwaarts doen de golven hun verwoestende werk en worden ontberingen geleden:

“Van Tinallinge dreef een man met zijn vrouw en drie kinderen op een stuk van het dak naar Kolham […]. Daar werd hij gered maar zijn vrouw en kinderen waren inmiddels van de koude omgekomen.”

Rondom de stad staat het water een halve meter hoog. Er worden schepen uitgestuurd om drenkelingen en vee te redden en in de stad onder te brengen. Wekenlang zijn mensen bij strenge vorst met reddingswerk bezig in het ijskoude water dat maar niet weg wil. Dominee Wilbrandus van Elselo moet op 6 februari 1718 nog over het ijs naar Ranum om te preken “als wanneer het zeewater nog niet van het lant was”.

Een nieuwe dijk

Na afloop pakt Thomas van Seeratt de zaken voortvarend aan. In 1718 wordt de Middendijk, die tot dan toe alleen een lage zomerdijk was, grondig verbreed en opgehoogd, zodat het land nu door één doorlopende dijk beschermd is. Sindsdien is het Groninger land veilig en nooit meer zo geteisterd.

Van de Oude Dijk zijn nog maar enkele restanten over, zoals het stuk langs de weg richting Westernieland, dat Het Groninger Landschap als herinnering in ere houdt.

<p>De Oude Dijk bij Den Andel. - Foto: Het Groninger Landschap</p>

De Oude Dijk bij Den Andel. - Foto: Het Groninger Landschap