Macht & Pracht
1300
De kerk in Vierhuizen
De kerk van het pittoreske dorp Vierhuizen dateert uit de middeleeuwen, maar omdat de muren in 1869 zijn bepleisterd zijn alle tijdskenmerken aan het oog onttrokken. Wie dit godshuis en de bijbehorende begraafplaats betreedt, merkt meteen dat het gebouw past bij de volksaard: sober en stoer en ontdaan van alle opsmuk. Inmiddels is de kerk weer open voor bezoekers, maar enkele jaren geleden zag de toekomst van de kerk er somber uit. Het was het tv-programma ‘De Restauratie’ dat in 2007 financiële redding bood. In de zomer van 2007 begonnen de werkzaamheden aan de bouwvallige kerk. Enkele maanden en 920.000 euro verder werd de kerk heropend. De opnieuw met bladgoud vergulde windvaan blinkt sindsdien weer in het zonlicht.
De kerk van Vierhuizen, gerestaureerd. - Foto: vanderlaan.fotografeert via Flickr
Visserijverleden
Vierhuizen lag vroeger aan een zeedijk. De dijk is er nog steeds, maar heeft als zodanig geen functie meer. Aan het einde van de middeleeuwen is de zee verder van het dorp komen te liggen. Aanvankelijk lagen de vissersschepen een eindje buitendijks, maar de zware tocht over het wad deed vissers uitwijken naar Zoutkamp. Dit dorp had namelijk wel een binnenhaven met directe verbinding naar zee. De achtergebleven bevolking van Vierhuizen legde zich toe op de landbouw. Hoewel de visserij was verdwenen bleef Vierhuizen wel lange tijd het belangrijkste dorp in het gebied. In Vierhuizen stond, anders dan in Zoutkamp, wel een kerk. Tot in de 19e eeuw trokken de Zoutkampers wekelijk via het kerkepad naar Vierhuizen om de dienst bij te wonen. In 1836 werd de bouw van de kerk in Zoutkamp voltooid en kwam een einde aan deze praktijk.
Ontstaan van de kerk
De eerste stenen kerk in Vierhuizen verrees waarschijnlijk in de tweede helft van de twaalfde eeuw. Deze kerk stond op een wierde, zodat het godshuis tegen de grillen van de zee beschermd zou zijn. Van de huidige hervormde kerk is het westelijke gedeelte opgetrokken uit middeleeuwse baksteen en secundair gebruikte tufsteen. Op de grens van de veertiende en vijftiende eeuw kreeg de kerk een gotisch koor. Het kerkinterieur heeft een kansel van omstreeks 1630. Alle panelen hebben dezelfde bogen, binnen deze bogen treffen we vrouwenfiguren aan die geloof (Bijbel en kruis), hoop (anker en duif), liefde (moeder en kind) gerechtigheid (weegschaal en zwaard), standvastigheid (vrouw met afgebroken zuil) symboliseren. Boven het paneel onder de lezenaar staan de wapens van de familie Lewe, die in 1620 een klok schonk aan de kerk. Deze vooraanstaande familie had veel invloed in het gebied, zoals het recht een dominee te benoemen.
Verdwenen toren
Naast de kerk stond oorspronkelijk een zware tufstenen zadeldaktoren. Volgens overlevering zou deze toren in de middeleeuwen opgemetseld zijn met behulp van stenen afkomstig uit het verdwenen dorp Maddens. In 1475 was dit dorp nog opgenomen in een lijst van kerspelen, maar in 1559 was de naam uit de lijst verdwenen. Het dorp lag buitendijks en is vermoedelijk in tussenliggende periode ondergeslibd als gevolg van de Cosmas- en Damaniusvloed van 1509. De oorspronkelijke tufstenen toren in Vierhuizen herinnerde nog lange tijd aan de geschiedenis van dit verdwenen dorp. Naar verluidt werd de toren in 1843 afgebroken en verrees de nieuwe toren een jaar later. In plaats van naast de kerk werd deze nieuwe toren op de kerk gebouwd. Op de spits werd de oude windwijzer herplaatst.
Kerkhof
De graven op kerkhof van Vierhuizen herinneren aan een roemrijk verleden. Tot in de 19e eeuw lag een aantal grafzerken van vooraanstaande inwoners in de kerk. Daarna zijn deze verplaatst naar het kerkhof. Op het kerkhof liggen de bewoners van de vroegere borgen Panser en Beusum of Bewsum. Beide borgen zijn in het bezit geweest van de familie Lewe. In de loop van de 18e eeuw raakten beide borgen in verval. In de loop der tijd maakten deze borgen plaats voor boerderijen. Ook de bewoners van de boerderijen liggen op het kerkhof begraven. Een bijzonder verhaal is verbonden aan het graf van Klaas Jans. In 1787 ondernam hij een schaatstocht naar Groningen. Tijdens de tocht liep hij een liesbreuk op, die enkele dagen later tot zijn dood leidde. Het verslag van deze tocht is nog altijd na te lezen op zijn grafzerk op het kerkhof van Vierhuizen.
In de kerk van Vierhuizen bevindt zich een drieluik over de geschiedenis van Vierhuizen en over de relatie met de visserij. Op de twee openslaande deuren zijn kaarten van het dorp en omgeving te zien met foto’s. Het middendeel bestaat uit een beeldscherm waar bezoekers verschillende documentaires kunnen bekijken. Het drieluik is dagelijks te zien in de kerk van Vierhuizen.
Tussen Zoutkamp en Vierhuizen loopt het kerkepad, gedeeltelijk over particuliere erven. Dit recht van overpad is al eeuwenoud. Een beschrijving van de wandeling/fietstocht vindt u in het boekje Kerkepadwandeling Zoutkamp-Vierhuizen. verkrijgbaar bij het Museumhuis Groningen en het Visserijmuseum in Zoutkamp.