Uit het muurwerk van de kerk bleek ook dat deze in één keer is gebouwd. Er zijn namelijk geen stijlbreuken tussen verschillende delen van het gebouw te zien. Alleende westmuur van het schip is van latere datum, waarschijnlijk omdat de originele muur bouwvallig was geworden. Waar de voorgangerkerk heeft gestaan, is onduidelijk. Ten noorden van de Pastorieweg in de omgeving van het viaduct van de N33 heette een stukje land het “oude hof”, mogelijk was dit het oude kerkhof. Geen vreemde gedachte, want hoewel de huidige kerk uit de late middeleeuwen dateert, gaat de geschiedenis van het dorp veel verder terug dan de veertiende eeuw.

Eerste bewoning

Rond het jaar 1000 bestond een groot deel van Oost-Groningen uit veengebied. Het veen was ontstaan door slechte ontwatering. Door aanslibbing langs de Eems was langs de rivier een oeverwal ontstaan, die de ontwatering van het binnenland steeds meer belemmerde. Er ontstond een dik pakket hoogveen, begroeid met heide en op de droogste plaatsen wat elzen, wilgen en berken. Boeren vestigden zich langs de oevers van de Eems. Door de ontginningen begon de veenbodem uit te drogen en daalde de grondslag. Na verloop van tijd kregen de boeren steeds meer last van de vernatting van hun landerijen. Dan trokken ze verder het veen in en brachten hogere landen in cultuur. Tegen het einde van de twaalfde eeuw bereikten boeren de rug van hogere gronden waarop nu de dorpen Noord‐ en Zuidbroek liggen. Deze rug was tijdens de Saale‐IJstijd door de schuivende ijskap opgestuwd. Hier lag vermoedelijk maar een dunne laag veen. Toen ook hier door ontwatering het veen begon in te klinken bleef de vernatting zoals die elders optrad uit.

Noordbroek: eiland in de Dollard?

In de loop van de middeleeuwen veranderde de monding van de Eems. Bij noordwester stormen kon het zeewater daarom steeds hoger worden opgestuwd tegen de oeverwal. Het betekende het begin van een eeuwenlange strijd tegen het opwassende water. In 1287 heeft een aantal grotere en kleinere stromvloeden vermoedelijk de oeverwal doorbroken en de laagste delen van het Wold-Oldambt gebied onder water gezet. Politieke twisten versterkten dit proces. Het onderhoud van sluizen en dijken leed hier namelijk onder. Zo ontstond er in de volgende eeuwen een steeds grotere zeeboezem: de Dollard. Bij vloedgolven hielden alleen de bewoners van Korengast – een hoger gelegen gebied ten noordwesten van Noordbroek – droge voeten. Is dit het dorp Noordbroek hier wellicht gesticht vanwege de gunstige ligging? Het antwoord blijft ongewis, omdat de sporen van bewoning in lager gelegen gebieden in de loop der tijd zijn verdwenen.

Bouw van de parochiekerk

De uitbreiding van de Dollard had ingrijpende gevolgen voor het landschap in het Oldambt. Dorpen waren van de kaart geveegd. Het is goed mogelijk dat de bouw van de nieuwe parochiekerk in de veertiende eeuw verband houdt met deze verandering in het landschap. Kosten noch moeite werden gespaard. De kerk van Noordbroek is zonder meer een kostbaar gebouw geweest. De architectuur, afmetingen en decoratie moet de bevolking destijds een vermogen gekost hebben. De oudste schilderingen zijn baksteenmotieven en geometrische figuren. Dat past bij schilderingen die in dezelfde periode in andere kerken zijn aangebracht. In de veertiende en vooral de vijftiende eeuw werden veel kerken gewit en voorzien van figuratieve schilderingen. In deze schilderingen komen onderwerpen als het Laatste Oordeel vaak voor. In Noordbroek zijn van west naar oost de zondeval en de doop van Christus door Johannes de Doper, Christoforus die Christus over de Jordaan draagt, de vier Evangelisten en het Laatste Oordeel te zien. Christoforus gold als de heilige die beschermde tegen de plotselinge dood.