Wad & Water

1945 tot 1976

Eemshaven: de aanhouder wint

Aan beide armen van wat voorheen de grote rivier de Fivel was, liggen nu de twee grote havens van Noord Nederland. Zuidelijk het aloude Delfzijl, noordelijk de Eemshaven, een jonge haven waarvan iedereen lang dacht dat het niets zou worden.

Eemshaven: de aanhouder wint

Omdat de N46 (Eemshavenweg) er nog niet was moest al het (bouw)verkeer via Roodeschool over de Laanweg en Klaas Wiersumsweg naar de bouwput. - Foto: Daan Dost

De Fivel – de naam betekent vermoedelijk ‘de reusachtige’ of ‘de verschrikkelijke’ – was ooit een rivier die ontsprong in de hoogveenmoerassen rond Slochteren, Hoogezand en Kolham. Hij mondde uit in een grote delta die in de loop der eeuwen is dichtgeslibd en ingedijkt.
De twee belangrijkste takken van de Fivel waren de Delf (nu Damsterdiep) en de Maarvliet (nu Groote Tjariet). In de Delf werden in de dertiende eeuw drie zijlen (sluizen) aangelegd, waarmee een basis voor Delfzijl werd gelegd, dat zich ontwikkelde tot een belangrijke zeehaven. De Groote Tjariet kwam in de buurt van Oudeschip op het wad uit.

Johan van Veen

Ten noorden van Uithuizermeeden groeide een boerenzoon op die later een groot waterstaatkundige zou worden: Johan van Veen, de bedenker van het Deltaplan.
Hij kreeg in 1945 de opdracht om de waterbewegingen en -diepten van de Eems in kaart te brengen in verband met grenscorrecties als compensatie van geleden oorlogsschade. Er lagen plannen om onder andere Noord-Duitsland tot aan de Weser te annexeren. Zover is het nooit gekomen, maar de metingen brachten Van Veen, ingegeven door gesprekken met havenmeester L.T. Voslamber van Delfzijl, op het idee om een zeehaven te ontwerpen die aansloot op het Doekegat, een diep gedeelte van de Eems, waar schepen met een grote diepgang aan wal konden komen. Maar de wederopbouw ging voor en het plan verdween in de kast. Elf jaar later, in 1959, werkte hij het uit en ging ermee naar de minister-president. Maar ook dat kwam niet zover: Van Veen overleed in de trein op weg naar Den Haag.

Nanko Nanninga

De in Uithuizen geboren Delftse professor Nanko Nanninga werkte de plannen daarna verder uit en kwam bovendien met alternatieven, die niet op het Doekegat maar op de noordelijker gelegen Oude Westereems aansloten. Met verve probeerde hij iedereen van nut en noodzaak van de haven te overtuigen. Groningen kon de werkgelegenheid gebruiken; de mechanisatie van de landbouw vroeg steeds minder menskracht. Bovendien waren de vondst van aardgas en zoutwinning belangrijke drijfveren. Met veel overtuigingskracht kreeg hij voet aan de grond. Eenmaal overtuigd nam de overheid Nanninga’s levenswerk over, waarna hij zich rond 1966 op andere onderwerpen ging richten.
Uiteindelijk viel in 1968 toch de keuze op het diepe Doekegat van het plan van Van Veen en op 7 juni 1973 kon koningin Juliana de eerste fase van de Eemshaven openen.

<p>Het slaan van de allereerste paal. - Foto: Daan Dost</p>

Het slaan van de allereerste paal. - Foto: Daan Dost

Er was nog iemand geïnteresseerd in de aanleg van de Eemshaven. Daan Dost, hoofd van de Openbare Lagere School van Roodeschool, was eind jaren zestig betrokken bij de promotiegroep om bedrijven te interesseren voor de haven en de potentie die deze bood. Vanaf het begin van de aanleg in 1969 tot in 1975 heeft hij de werkzaamheden gefotografeerd en in plakboeken alles verzameld wat in kranten en tijdschriften verscheen. Dost is zelf in 2014 overleden, maar zijn dochter heeft de plakboeken ter beschikking gesteld aan Dorpsbelangen Roodeschool, die ze in juni 2018 exposeert in de vertrekhal van AG Ems, dat zich als eerste bedrijf in de Eemshaven vestigde.

Het gaat in het begin moeizaam in de Eemshaven. Pas in 1976 vestigt AG Ems zich in de haven met een veerdienst naar Borkum en zogenaamde Butterfahrten en bouwt EGD een elektriciteitscentrale. De haven was bedoeld voor olie- en chemische industrie, maar de oliecrisis steekt daar een stokje voor. Toch gaan, door geleidelijke uitbreiding, kleinschalige bedrijven zich er vestigen. Nadat Meyer Werft uit Emden besluit om grote cruiseschepen in de Eemshaven af te bouwen, komt er meer belangstelling en publiciteit op gang, maar pas het laatste decennium komt de haven echt op dreef met de komst van Google en energie-gerelateerde industrie.
45 jaar na de opening is de Eemshaven een haven van betekenis. Ter ere van dit lustrum opent Dorpsbelangen Roodeschool op 7 juni 2018 de tentoonstelling van de foto’s en plakboeken van Daan Dost.

<p>Families van de aannemerscombinatie voor het projectbord van de aanleg van de Eemshaven, ca. 1970. &ndash; Foto: Daan Dost</p>

Families van de aannemerscombinatie voor het projectbord van de aanleg van de Eemshaven, ca. 1970. – Foto: Daan Dost

Collectie Groningen: het loodswerk (Rieks Hamminga)