100 jaar vrouwenkiesrecht

1743 tot 1799

Etta Palm: een vooruitstrevend spionne

Met haar beeldschone verschijning wond de feministische Etta Lubinna Johanna Palm-Aelders (1743-1799) menig man om haar vinger. Voor diegene met wie ze de lakens deelde was het echter maar de vraag of Palm hen wel met de juiste bedoelingen had ‘ingepalmd’. ‘La belle Hollandaise’ was namelijk een spionne voor meerdere landen.

Palm werd in 1743 geboren als dochter van Jacobus Aelders van Nieuwenhuys en Agatha Petronella de Sitter. Ze werd op 3 mei dat jaar gedoopt in de Martinikerk in Groningen en het gezin woonde aan de Poelestraat. Palm groeide op tot een aantrekkelijke vrouw en mensen herinnerden haar in 1831 nog als ‘buitengewone schoonheid’. Ze trouwde op haar negentiende met Christiaan Ferdinand Lodewijk Palm, die student in de letteren was. Het huwelijk is nooit officieel ontbonden, maar na een half jaar hadden de twee geen contact meer. In 1763, ruim een jaar na het huwelijk, werd nog wel hun dochtertje Henrietta Christina geboren.

Baronesse d’Aelders

In 1767 vertrok Etta Palm vanuit Groningen naar Amsterdam. Ze leerde daar advocaat Jan Munniks kennen en de twee ontwikkelden een geheime relatie. Palm werd ziek op de reis naar Italië, waar Munniks voor zijn werk heen moest. Ze bleef achter in Parijs om daar alleen verder te leven. Ze benoemde zichzelf tot baronesse d’Aelders.

Informante

De slinkse Palm vertoefde binnen de kortste keren in hogere Franse kringen. Ze woonde niet ver van Palais-Royal, waar veel politiek-invloedrijke personen bivakkeerden. Palm was het ‘liefje’ van diplomaten en adellijke lieden, die haar daar rijkelijk voor betaalden. Dit was echter niet waardoor Palm bekend werd. Ze bouwde namelijk ook een betrouwbare reputatie op als informant. Diplomaten en gezanten van Frankrijk, de Nederlanden en ook Pruisen maakten graag gebruik van haar diensten. Ze werd door één van de belangrijkste adviseurs van Lodewijk XVI als spionne gerekruteerd en werd in 1778 op missie naar Den Haag gestuurd. Daar kwam ze Munniks weer tegen die inmiddels spion in Britse dienst was.

Feministe

Palm stortte zich daarbij in deze revolutionaire tijd op de politiek en streed hartstochtelijk voor de emancipatie van de vrouw. Haar feministische ideeën leidden onder andere in 1791 tot de stichting van de eerste vrouwenclub in Parijs, de Société Patriotique et de Bienfaisance des Amies de la Verité. Ook gaf ze voor het Franse parlement een rede over het belang van de ‘vrouwenkwestie’.

<p>&#39;Club Patriotique de Femmes&#39;, prent van Jean-Baptiste Lesueur</p>

'Club Patriotique de Femmes', prent van Jean-Baptiste Lesueur

Terug naar Nederland

Palm bleef in die tijd geheime informante voor het Nederlandse Oranjeregime, dat haar daar ook voor betaalde. In 1791 werd ze korte tijd gevangen genomen door de Fransen, op verdenking van spionage voor Pruisen en Engeland. Wegens gebrek aan bewijs duurde het niet lang voordat ze weer buiten de Franse gevangenismuren stond, maar sindsdien wantrouwden de Fransen haar wel. Dat was voor Palm de reden om in 1792 terug te keren naar haar vaderland, waar ze voor een Haagse raadspensionaris nog steeds geheime, diplomatieke missies uitvoerde.

Dubbelspionne

Drie jaar later, in januari 1795, werd de Bataafse Republiek uitgeroepen. Frankrijk verklaarde de oorlog aan stadhouder Willem V en viel het land binnen. Na de sluiting van het Verdrag van Den Haag in mei 1795 werd Palm bestempeld als verdacht persoon. Uit in beslaggenomen correspondentie bleek dat zij, ondanks haar ontkenningen, een dubbelspionne was geweest voor meerdere landen. Wegens ‘verregaande intrigues’ werd ze tot 1798 in het kasteel in Woerden vastgehouden. Ze werd wederom vrijgelaten wegens gebrek aan bewijs. Drie maanden na haar vrijlating overleed de intrigerende Palm in Den Haag aan een aandoening op haar borst. Ze werd vijfenvijftig jaar.