Grensland

Groningens Ontzet: afrekening met ‘Dat Duivels Broedtzel’

In augustus 1672, nu 345 jaar geleden, schudde de stad Groningen op haar grondvesten. Wekenlang werd de stad belaagd door bommenregens van de Bisschop van Münster. De aanvallen waren hevig en de inwoners van de Stad moesten zich met hand en tand verdedigen. Al jarenlang werd een aanval van de bisschop gevreesd en hij stond bekend als één van de aartsvijanden van de Republiek. Hoewel zijn heroïsche bijnaam ‘Bommen Berend’ zijn bekendste werd, kende hij destijds ook vele andere, en minder fraaie bijnamen.

Groningens Ontzet: afrekening met ‘Dat Duivels Broedtzel’

Bommen Berend, achternagezeten door de dood op een spotprent uit 1665. - Prent: collectie Groninger Archieven

Vanaf het moment dat hij vorst-bisschop van Münster werd, maakte hij iedereen duidelijk dat de rebellerende protestanten van de Republiek zijn grootste vijanden waren. De jonge Republiek had zich enkele jaren daarvoor bevrijd van de Spanjaarden en was beducht voor het gevaar van deze vijand uit Westfalen. Al in 1665 deed hij een poging de Republiek binnen te vallen bij Overijssel. Hij moest zich echter snel terugtrekken omdat zijn aanvankelijke bondgenoot Frankrijk het liet afweten. Hij moest nog enkele jaren afwachten maar zag zijn kans schoon in 1672, toen de Franse koning Lodewijk XIV, alsook de vorst van Keulen en de Engelse koning Karel II de oorlog verklaarden aan de Republiek. Op 19 juli bereikte Bommen Berend de Stad, en stelde hij zijn troepen op in Haren.

Kwetsbare Republiek

De bisschop van Münster stond bekend als felle katholiek die iedere vorm van godsdienstige tolerantie afwees. Deze gevreesde vijand stond aan de poorten van de stad Groningen en de strijd tegen de katholieke Spanjaarden leek te herleven. In de berichtgeving over de strijd van 1672 werd de associatie met die tijd gelegd en verbeeld in spotprenten. De politieke acties van onder andere de bisschop werden neergezet als immoreel, onzedelijk en verachtelijk. De beruchte vijand van Groningen kreeg de titel ‘Duivels Broedtzel’ en werd vergeleken met een zwijn.

‘Dus Praalt de Bisschop op een Swijn’

Op een spotprent van het Landsemuseum van Münster werd de bisschop vergeleken met de dolende ridder Don Quichot. Verwijzend naar deze dwaze held, werd hij afgebeeld rijdende op een zwijn. Een deel van het bijbehorende gedicht luidt;

Staa Geuzen, ruym nu uyt de baan
Hier komt een wond’rlijck monster aen
Want, Beerent met zijn Roomsche Staf
Die rijdt nu op een Varckens draf

De helden, geuzen genoemd, worden geplaatst tegenover een wonderlijk monster. De associatie met een zwijn werd vaker gemaakt. Tussen enkele beroemde omkeerbare portretten van Romeyn de Hooghe, prijkt ook eentje met de bisschop van Münster. Wanneer zijn portret wordt omgedraaid, verschijnt er eveneens een zwijn. Van onzedelijkheid werd de bisschop ook beticht in een gedicht van Jan Zix, onder een prent waarop de dood de bisschop op de hielen zit. In de tekst krijgt hij vele beschuldigingen toegeworpen, waaronder die van ‘Duivels Broedtzel’ en waarschuwt Zix hem dat de dood uiteindelijk ook hem zal vangen.

Het zwijn van Westfalen

De verwijzing naar een zwijn komt bij de bisschop niet uit de lucht vallen. In de eerste plaats stond het zwijn bekend als een onrein dier. In het Oude Testament wordt het aangeduid als dier dat niet gegeten mag worden. Bij de zeven hoofdzonden werd het zwijn zelfs gebruikt als symbool voor vraatzucht. In de tweede plaats maakt Münster deel uit van Westfalen. De Westfaalse ham werd gezien als een bijzondere specialiteit. Uit het land van het varken, dat onreine dier, kwam een bisschop die dreigde de Republiek te vermorzelen. Het lag daarom voor de hand hem te portretteren als of met een zwijn.

Triomf voor Groningen

Nadat Bommen Berend de Stad bereikt had, werd al gauw duidelijk dat een snelle inname niet eenvoudig zou zijn. Zijn bommenregen richtte veel schade aan, maar de verdediging brak niet. De aanvallen werden afgeslagen met een regen aan kogels en bommen vanaf de Stad. De Stad Groningen bleek onverzettelijk. Het zwijn van Westfalen werd gevreesd, maar gelukkig ook verslagen. ‘Bomen Berend’ moest op 28 augustus 1672 de aftocht blazen. 'Groningen constant, behoud van 't land!'

<p>Portret van de bisschop van M&uuml;nster als een varken, door Romeyn de Hooghe, 1672. &ndash; Collectie Rijksmuseum</p>

Portret van de bisschop van Münster als een varken, door Romeyn de Hooghe, 1672. – Collectie Rijksmuseum