Macht & Pracht
1922
Hendrik Nicolaas Werkman, wereldberoemde Groninger
De in Leens geboren en in de stad Groningen werkzame drukker Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945) leidt naast zijn drukkersactiviteiten een kunstenaarsbestaan als lid van Kunstkring de Ploeg. Door zakelijke tegenslagen gedwongen, moet hij in 1922 zijn grote drukkerij aan de Pelsterstraat opgeven en als kleine drukker verhuizen naar een pakhuiszolder aan de Lage der A.
H.N. Werkman, Turkenkalender 1942. Groningen, De Blauwe Schuit, 1941
Aan de Lage der A begint hij te experimenteren met druktechnieken op een oude ijzeren handpers.
Al doende ontwikkelt hij zijn Werkmantechnieken een geheel nieuwe vorm van prentkunst die hij druksels noemt.
Willem Sandberg, conservator van het Stedelijk Museum, onderkent zijn kwaliteiten en regelt in 1939 een expositie in Amsterdam. In latere contacten wordt besloten om na de oorlog een grote overzichtstentoonstelling in Amsterdam te organiseren.
Schippers van de Blauwe Schuit
In de oorlogsjaren werkt Werkman mee aan de uitgaven van het drukkerscollectief de Blauwe Schuit. De vier 'schippers' van de Blauwe Schuit kozen zorgvuldig teksten uit. Deze teksten gaven blijk van fel commentaar op de gebeurtenissen van die dagen. Geen illegale uitgaven, maar voor degene die tussen de regels door las, zijn het teksten ter ondersteuning van het moreel.
Een absoluut hoogtepunt zijn de illustraties die Werkman maakte bij de Chassidische legenden. De twee suites van elk 10 prenten behoren tot de mooiste voortbrengselen van prentkunst in de twintigste eeuw.
Gruwelijk toeval
Op 13 maart 1945 wordt Werkman door de Sicherheitspolizei gearresteerd. Vermoedelijk omdat hij verdacht werd van het vervaardigen van illegaal drukwerk. Mogelijk ook omdat uit zijn druksels bleek, dat hij sympathie had voor joden en negers.
Op 9 april transporteert de SD tien gevangenen naar de bossen van Bakkeveen voor executie. Tijdens de rit lukt het één van hen te vluchten. De missie wordt afgeblazen en het transport keert terug naar Groningen.
De volgende dag wordt een nieuwe groep samengesteld, vermoedelijk de negen van de vorige dag, aangevuld met een tiende man: Hendrik Nicolaas Werkman. In de vroege ochtenduren van 10 april wordt hij met de anderen, zonder vorm van proces, gefusilleerd.
Drie dagen later beginnen de Canadezen met de bevrijding van Groningen.
Wereldwijde erkenning
Van 24 november tot 17 december 1945 vindt in het Stedelijk Museum de eerste grote Werkmantentoonstelling plaats. De belangstelling is overweldigend. Na 1950 krijgt Werkman ook internationaal grote bekendheid, zijn werk gaat de hele wereld over.