Het begon met Liudger die het christelijk geloof in Groningen bracht. Liudger nam de kerstening van het heidense wierdengebied ferm ter hand en stichtte er heel wat kerken. Zo ook op de wierde Eelswerd ten zuiden van Rottum. Waarschijnlijk is van daaruit, in het begin van de dertiende eeuw, een klooster op de wierde Rottum gebouwd. Het wordt voor het eerst genoemd in 1226. De landerijen werden al eerder onder de naam Rotton vermeld.

Klooster

In zijn beginperiode moet het klooster, gewijd aan Sint Juliana, welvarend zijn geweest. Het bezat zo’n 1200 hectare landerijen met boerderijen (zogenaamde voorwerken, zoals Bethlehem waar de nonnen woonden) en veengrond in de buurt van Kropswolde om het kloostercomplex met turf te verwarmen. Ook hoorde een groot deel van Rottumeroog tot het kloosterbezit. Er groeide een nederzetting rondom het klooster. Er moeten meer dan 200 monniken hebben gewoond, maar in de 15e eeuw trad de armoede in en trokken velen weg. Eind 15e eeuw waren er nog zo’n vijftig tot zestig monniken en nonnen over, met bijna evenveel ‘schamelen en bedeelden’.

Er volgde een moeilijke periode van strijdende machten. In 1517 viel Graaf Edzard van Oost-Friesland Groningen binnen en kregen Rottum, Usquert en Warffum het zwaar te verduren. De nekslag kwam toen Willem Lodewijk van Nassau, stadhouder van Friesland, zich wilde ontdoen van de katholieke Spaanse heerschappij. De extra aangelegde dubbele verdedigingsgracht mocht niet baten: het klooster werd in 1587 grotendeels in de as gelegd en de monniken vluchtten naar de stad. De kerk bleef – inmiddels protestants – in gebruik maar werd tot een derde van de oorspronkelijke grootte teruggebracht. Een groot deel van het klooster werd gesloopt. Alleen de vleugel in het verlengde van de kerk bleef overeind. Wat overbleef is goed te zien op een tekening uit 1854. Een jaar daarna werd de daarop nog getekende vleugel afgebroken en bleef alleen een kerk over. Uiteindelijk zijn in1885 ook die restanten met de grond gelijkgemaakt en is in 1889 de huidige kerk, ontworpen door Jacob Tilbusscher, op een deel van de fundamenten van de kloosterkerk gebouwd.

Onderzoek

Dat Rottum een klooster had was wel bekend, maar er was nauwelijks informatie over de afmetingen. Het archief van klooster Sint Juliana lag in het refugium (vluchtplaats) in de Oude Ebbingestraat in de Stad, maar is verloren gegaan door de branden bij de bevrijding in 1945.

Toen Willem van Wijnen in Rottum neerstreek, was hij benieuwd wat er nog terug te vinden was. Hij had ervaring met een methode om ondergrondse restanten van gebouwen te lokaliseren: het meten van de elektrische weerstand van de bodem. Samen met Albert Gramsbergen heeft hij een groot aantal metingen op de wierde uitgevoerd.

Tot hun grote verbazing bleek dat de kloosterkerk en het kloostercomplex veel groter moeten zijn geweest dan men altijd had aangenomen. De kruiskerk kan tot de grootste van Groningen gerekend worden. Hij moet met zijn lengte van 47 meter net zo groot geweest zijn als de kruiskerk in Loppersum, zonder diens latere verhoging en uitbreiding. De kerk en het kloostercomplex bleken veel groter dan Ter Apel, maar kleiner dan Aduard te zijn.
Van Wijnen en Gramsbergen hebben het complex virtueel gereconstrueerd en weer tot leven geroepen in het boekje Terug naar klooster Sint Juliana. De bijbehorende DVD met 3D-animaties laat je zelf langs en door de kloostergebouwen lopen. Het klooster lijkt weer in volle glorie uit het verleden te herrijzen.

Tastbaar zijn alleen de stenen, hergebruikt in Rottums woningen en het nu warm ingepakte kleinste huisje.

Projectgroep Klooster St. Juliana, Terug naar klooster St. Juliana, de ontstaansgeschiedenis van Rottum zichtbaar gemaakt (2015) – Het boekje is uitverkocht, maar online te bekijken op mooieplatenmakers.nl