Wildrik Botjes werd de 14e of 15e februari 1814 geboren als zoon van een landbouwer in Oostwolder Polder, gemeente Midwolda. Dat heeft hij onder ede verklaard tijdens zijn huwelijksvoltrekking op 7 maart 1839. Een geboorteakte kon hij niet overleggen, omdat zijn vader verzuimd had hem aan te geven. Hij vestigde zich als horlogemaker en zilversmid in Nieuwe Pekela, met zijn Geeselina Heres Heeres, dochter van een logementhouder uit Bourtange.

Kennis

Misschien was tijdens zijn jeugd in het weidse noorden, waar 's nachts de immense sterrenhemel goed te bestuderen is, de basis al gelegd voor zijn latere passie. In de Pekela's was onder de vele zeelieden veel kennis op het gebied van sterrenkunde, opgedaan bij het bepalen van hun positie op zee. Drs. Harm Westers, conservator en voormalig directeur van Het Kapiteinshuis, opperde een keer in een uitzending van RTV Noord, dat die alom aanwezige kennis Botjes misschien op ideeën heeft gebracht.  

Botsende planeten

Of Botjes ooit het planetarium van zijn collega Eise Eisinga in Franeker heeft bezocht, is niet bekend. Eisinga bouwde zijn planetarium tussen 1774 en 1781 met een reden. Er leefde in die tijd een grote angst voor botsende planeten, waardoor de aarde zou kunnen vergaan. Eisinga toonde aan dat die angst ongegrond was. Wildrik Botjes bouwde een bescheiden tafelmodel, waarschijnlijk alleen voor zijn eigen plezier, niet voor onderwijsdoeleinden of eeuwige roem. Zijn vakkennis, opgedaan als horlogemaker, kwam hierbij natuurlijk goed van pas.

Bijzondere precisie

 Botjes schonk of verkocht zijn eerste planetarium aan zijn neef Botje Hinderikus Bos, ook een amateur-astronoom. Daarna begon hij vrolijk aan het tweede schaalmodel. Naast de stand van de planeten en de sterren moest dit exemplaar de schijngestalten van de maan aangeven en de tijden van opkomst en ondergang van zowel zon als maan. Verder een exacte weergave van datum en tijd, plus de stand van de zon ten opzichte van de sterrenbeelden.

 Het planetarium zou uiteindelijk 146 tandwielen bevatten. Alle onderdelen met akelige precisie met de hand gemaakt, zonder computergestuurde draaibanken. Het snelste tandwiel gaat rond in 13,5 seconden. Het wiel dat Uranus aandrijft, doet 84 jaar over een complete cyclus. Detail is dat die planeet, in 1781 ontdekt, wel in het systeem van Botjes meedraait, maar niet in het planetarium van Eise Eisinga, dat toen net klaar was.

Meesterwerken

Wildrik Botjes overleed op 17 mei 1874 in Woldendorp. Een paar jaar daarvoor emigreerde neef Bos naar Amerika, met medeneming van zijn planetarium. Dat exemplaar is door zijn nazaten in 1989 geschonken aan het Calvin College in Grand Rapids, Michigan. Het is gerestaureerd, waarbij de Nederlandse opschriften zijn vervangen door Engelstalige.

Het tweede planetarium bleef in bezit van de familie van Botjes en verstofte een poosje ergens op zolder. Vóór de Tweede Wereldoorlog waagde een Haagse klokkenmaker al eens een poging om het geheel aan de praat te krijgen, maar zonder resultaat. In 1984 schonk de familie het meesterwerk van Botjes aan het Eise Eisinga Planetarium in Franeker.

Daar is het in goede handen. Het is in 2012 vakkundig gerestaureerd door klokkenmaker Jacob ten Hoeve uit Joure en Hans Noordmans uit Sneek. Na de klus bleek wat een ingenieus, uiterst nauwkeurig werkend apparaat Wildrik Botjes heeft nagelaten. Nu werkend op een elektrische stappenmotor, zodat het risico uitgesloten is dat iemand het vergeet op te winden, waarna het hele heelal van slag is.

 Laat er dan van zijn geboorte geen document zijn, met zijn planetaria schreef Botjes geschiedenis.

Botjes' planetarium is te bezichtigen. Kijk op www.planetarium-friesland.nl voor adresgegevens en openingstijden.