75 jaar vrijheid
1940 tot 1945
Oorlogsmonumenten Loppersum
In het kader van 75 jaar vrijheid zijn veertien oorlogs- en herdenkingsmonumenten in de gemeente Loppersum voorzien van een informatiebord. De borden geven inzicht in wat er in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) is gebeurd in de verschillende dorpen van de gemeente Loppersum. Daarnaast staan er op de borden QR-codes die verwijzen naar langere verhalen op de websites groningen4045.nl en deverhalenvangroningen.nl.
Canadezen en kinderen op een tank na de bevrijding van Loppersum. Foto: Historische Vereniging Loppersum
Aan de oorlogs- en herdenkingsmonumenten is bovendien een fietsroute van 53 kilometer gekoppeld. De route genaamd Vrij uitzicht over herwonnen land voert langs alle 14 monumenten. De informatieborden en de fietsroute zijn ontwikkeld door Stichting Top van Groningen. De brochure is vanaf eind oktober af te halen bij de VVV Informatiepunten in de gemeente Loppersum.
Middelstum - Oorlogsmonument
In februari 1944 stapte een 32-jarige bakker uit Middelstum het Scholtenhuis aan de Grote Markt in Groningen binnen. Hij kwam hier zijn beloning ophalen voor het aanwijzen van onderduikers in zijn woonplaats. Het verradersloon bedroeg een tientje. Daarvoor lieten uiteindelijk vijf mensen het leven. Geld was niet het hoofdmotief voor het verraad. De Middelstummer had het idee dat het meisje waarop hij een oogje had meer zag in één van de ondergedoken mannen.
Stedum - Joods monument
Zoals in de meeste kleine dorpen gebruikten de Joden in Stedum een particulier huis voor hun gebedsdiensten. Mozes Alexander had aan het einde van de achttiende eeuw een kamer in zijn huis te Middelstum ter beschikking gesteld. Maar dit kwam de plaatselijke autoriteiten ter ore – en er volgde een verbod.
Garrelsweer - Joods monument
De Joodse gemeenschap in Garrelsweer was sterk verbonden met die in Appingedam. Van de 129 Damster Joden overleven slechts zes de Tweede Wereldoorlog. Dat zijn onder andere Sara Nieweg en haar moeder.
Garrelsweer - Oorlogsmonument
Landbouwer Fokko Reinard Zuidveld hield zich bezig met diverse verzetsactiviteiten. Hij verborg onder andere bonkaarten op zijn boerderij en was betrokken bij een overval op het distributiekantoor in Slochteren. Maar in 1944 ging het mis…
Loppersum – Oorlogsmonument
Op 17 april 1945 bevrijdden de Canadezen Ten Boer en Ten Post. Bewoners van Loppersum, een kleine tien kilometer verderop, voelden dat de bevrijding dichtbij was. Maar tot hun grote verbazing stootten de bevrijders niet direct door. Pas op 20 april kwamen de Canadezen in Loppersum, voorafgegaan door een reeks granaten. Bij een van die granaatinslagen kwamen drie leden van hetzelfde gezin om het leven. Loppersum was bevrijd, maar ook in rouw.
Stedum – Oorlogsplaquette
Hendrik Boersema was gemeentesecretaris in Stedum. Tijdens de oorlog werd er een NSB-burgemeester benoemd en nam Boersema in 1943 ontslag. Daarna moest hij onderduiken. Uiteindelijk werd hij gearresteerd en gefusilleerd.
Haarlokken van de gebroeders Gootjes uit Middelstum. Foto Anton Tiktak, Arte del Norte, collectie OVCG
Westeremden – Oorlogsmonument
Helma Bolwijn uit Westeremden werkte als huishoudster in Nieuwolda. Met haar zoontje Bennie zocht ze tijdens artilleriebeschietingen een schuilplek in de kelder van gemaal Scheve Klap in Weerdijk. Die werd echter geraakt door een voltreffer. Zwaargewond zijn moeder en kind nog naar Wagenborgen gebracht, waar ze stierven omdat medische hulp ontbrak. In Wagenborgen werd namelijk heftig gevochten.
Loppersum – Joods monument
De Joodse gemeenschap van Loppersum begroef haar doden in Appingedam tot zij in 1863 een eigen begraafplaats in gebruik nam. Een aantal Lopster Joden maakte tot het einde van de negentiende eeuw eveneens gebruik van de synagoge in Appingedam.
Wirdum – Tijdelijke graven Canadezen
Op de middag van 25 april 1945 werd de gesneuvelde Canadese korporaal Alfred Edwards begraven op een tijdelijke begraafplaats in het dorpje Wirdum. Hij was de eerste van in totaal 44 Canadezen die hier een eerste rustplaats vonden. Allen kwamen om bij de strijd om Appingedam en Delfzijl.
’t Zandt – Oorlogsmonument
Groningen telt 181 oorlogsmonumenten die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog of oorlogssituaties en vredesoperaties daarna. Op 29 april 2016 reikten de provincie Groningen, de Verhalen van Groningen en het Nationaal Comité 4 en 5 mei het Compliment voor een oorlogsmonument uit. Eén van de genomineerden was het Monument 1940-1945 op het Torenplein in ’t Zandt.
Zeerijp - Monument
Een haarlok en een foto, dat is het enige wat nog herinnert aan Annette Katan. Als zestienjarig Joods meisje kwam ze terecht bij een arbeidersgezin op een boerderijtje in Zeerijp. Moeder knipte vanwege geldgebrek zelf de haren van de vijf kinderen, en dus ook van Ans, zoals ze daar heette. Na zo'n knipbeurt bewaarde moeder een haarlok. Vijfenzeventig jaar later is die haarlok in een monumentje verwerkt. Want Annette werd verraden en weggevoerd.
Wirdum - Bevrijdingsmonument
De eerste Canadese verkenners trokken op 20 april Wirdum binnen. ’s Avonds arriveerde zwaar materieel, waaronder artillerie, in de voorbereiding op de slag om Delfzijl. Tom was vijftien tijdens die slag om Delfzijl. 'We hebben tien dagen in de kelder gezeten. We konden af en toe door het raampje naar buiten klimmen en over de stropakken heen kijken wat er aan de hand was. Als het even kon, ging ik naar buiten. Het mocht niet van mijn ouders, maar ja: de deur stond open.'
Loppersum – Canadees monument
Na de bevrijding van Ten Boer op 17 april staan de inwoners van Loppersum klaar om de Canadezen te verwelkomen. Maar ze laten op zich wachten en de gevluchte Duitsers keren terug om nieuwe stellingen in te nemen. Daarna gaat het er hard aan toe.
Leermens – Oorlogsmonument
Dienstplichtig soldaat Floris Eisinga uit Leermens sneuvelde al op 10 mei 1940, de eerste oorlogsdag. Samen met andere gemobiliseerde soldaten zat hij in de bus op weg naar de militaire basis Valkenburg nabij Den Haag. Op de Postbrug bij Oegstgeest vliegt de bus in brand na een beschieting.
De tijdelijke oorlogsbegraafplaats in Wirdum. Foto W.F. Pastoor, Groninger Archieven