Rolpalen zijn overblijfselen uit de tijd dat schepen in de kanalen bij tegenwind of windstilte door middel van een jaaglijn werden voortgetrokken (gejaagd). Scheepsjagers waren daar nog tot in de eerste helft van de 20e eeuw verantwoordelijk voor. 

De rolpalen staan op bochten langs het vaarwater. Ze zorgden voor de geleiding van de jaaglijn, zodat de schepen de bocht goed konden nemen en niet in de wal werden getrokken. Bij scherpe bochten werden de palen soms voorzien van een dubbele rolpaal. In flauwe bochten werden twee rolpalen op korte afstand van elkaar geplaatst.

Constructie

De rolpaal bestaat uit een verticale paal van ijzer of hout, meestal in beton in de grond verankerd. Aan de kant van het vaarwater bevindt zich aan de boven- en onderzijde van de paal een bevestigingspunt. Daartussen zit een draaibare rol van hout of metaal rondom een as. Aan de bovenzijde en onderzijde van de rolpaal zijn meestal ijzeren geleidingsbeugels gemonteerd, soms voorzien van een sierlijke krul. De geleidingsbeugels moesten voorkomen dat de jaaglijn van de rolpaal afliep.

Strijk- of wisselplaats

Behalve de rolpalen zijn er langs het water nog meer objecten te vinden die herinneren aan de tijd vóór de gemotoriseerde scheepvaart. Zoals palen met het bordje “Strijk” of “Wisselplaats”. Op de plek waar een wisselpaal stond, was de vaarweg zo breed dat schepen elkaar konden passeren. Een paal met het opschrift “Strijk” betekende dat de schepen hun mast moesten strijken om bruggen te kunnen passeren.

Inventarisatie

Omdat de rolpaal steeds zeldzamer wordt in het Nederlandse landschap is het Noordelijk Scheepvaartmuseum in 2008 een project begonnen om alle nog bestaande rolpalen in Nederland en het buitenland, de replica's en de aan de rolpaal verwante strijk- en wisselpalen te inventariseren.