Het is 1845. Aannemer Sijbrand Harkes Balkema uit Delfzijl heeft een droom. Hij wil een spoorlijn aanleggen van Harlingen via Leeuwarden en Groningen naar Bremen, Hamburg en Berlijn en hij vraagt bij de Nederlandse Staat een concessie aan. Engelse ondernemers zijn ook geïnteresseerd. De havens van Amsterdam en Rotterdam zijn vanuit zee moeilijk toegankelijk. De ijsvrije haven van Harlingen biedt soelaas voor Engelse vracht. Balkema neemt de Belgische ondernemer Castillon du Portail in de arm, een man met connecties met bankiershuizen als Rothschild en Lafitte. De bankiers zijn ook betrokken bij andere spoorwegprojecten. Castillon heeft bij de Nederlandse Staat een streepje voor. Hij kan het goed vinden met de Oranjes. Bij de opstand van België in 1830 kiest hij de zijde van Willem I. Bovendien staat hij op goede voet met Engelse kapitalisten zoals de graaf van Essex.

Niet alleen Engelse ondernemers tonen interesse, ook de Royal Overland Mail voelt wel iets voor Balkema’s plan. Tot dan toe gaat de post naar India via Oostende en Calais naar Triëst (Italië) maar die route is te traag omdat in Frankrijk en Italië essentiële spoorverbindingen ontbreken. Tussen Triëst en Bremen ligt al een spoorlijn en dus bereikt de post via de route Harlingen-Bremen eerder het Verre Oosten.

Kink in de kabel

Maar dan komt het revolutiejaar 1848. Kink in de kabel. Geldschieters trekken zich terug. De zoon van Sijbrand Harkes pakt de handschoen van pa in 1853 weer op en weet de Engelsen wederom te winnen voor het idee. Echter, in dat jaar gooit de Krimoorlog roet in het eten en bovendien bekijkt de Nederlandse regering Engelse investeringen met argusogen. Den Haag wil niet betrokken worden bij Europese conflicten en dus wordt de concessie ingetrokken. Einde spoorlijn Harlingen-Bremen. De droom van de Balkema’s spat uiteen.

Daarna gebeurt er een tijdje niets, tot de Nederlandse Staat in 1864 tot een akkoord komt met het koninkrijk Hannover. Duitsland is dan nog verdeeld in tientallen vorstendommetjes. Vier jaar later komt de spoorlijn Groningen-Nieuweschans gereed en in 1876 is het doortrekken naar Leer een feit. Op 6 december wordt de spoorlijn feestelijk ingewijd. Maar van de hooggespannen verwachting voor doorgaand handels- en personenverkeer van Engeland via Harlingen naar Noord-Duitsland komt weinig terecht. Het aantal reizigers is gering: 3000 op jaarbasis, oftewel 10 per dag. Ook de Royal Mail laat het afweten. Na de Eerste Wereldoorlog is er sprake van enige opleving en in 1921 wordt zelfs een restauratierijtuig in bedrijf genomen om de reis naar het buurland te veraangenamen.

Het station van Nieuweschans en de indrukwekkende remise voor acht stoomlocs zijn gereed gekomen en een streling voor het oog. Bij de bouw in 1868 is niet op een dubbeltje meer of minder gekeken. Een imposant gebouw, ruime hal, wachtkamers eerste en tweede klasse, rustruimten voor conducteur en machinist en een douanehal voor grensgangers. In het begin van de 20e eeuw reizen maar liefst 700 reizigers dagelijks heen en weer tussen Nederland en Duitsland. Zeven treinen per dag stomen dan richting Oldenburg, treinen met eerste, tweede, derde en soms een vierde klasse rijtuig met houten banken voor marktkooplui.

Goederenvervoer neemt dan ook een vlucht. Kolen uit het Ruhrgebied voor de kartonfabrieken. Stro en graan gaan weerom en in de jaren dertig vertrekken jaarlijks 1500 wagons met verse groente uit Hoogezand/Sappemeer naar Hamburg.

V2-raketten

In de Tweede Wereldoorlog schrijft Nieuweschans een zwarte bladzij: 100.018 joden passeren het station, op weg naar vernietigingskampen als Auschwitz en Sobibor. En de Wehrmacht transporteert Duitse V2 raketten, bedoeld om Londen te bombarderen, over de grens.

Het voorname grensstation staat aan het eind van de oorlog nog fier overeind. De NS heeft weinig gevoel voor historie en sloopt het visitekaartje in 1973. De verbinding naar Duitsland wordt teruggeschroefd naar twee treinen per dag. Tot overmaat van ramp wordt het baanvak in 2000 gesloten voor een grondige renovatie. Pas op 8 november 2006 rijdt de eerste trein weer door. En nu anno 2016 is de frequentie opgevoerd naar vijftien per dag.

Maar Royal Mail heeft via Nieuweschans nooit één brief of postpakket verstuurd…