“Mijn vader, Meijer Nieweg, werd geboren in Delfzijl. Hij ging in Siddeburen naar school en is daarna met zijn zussen en ouders naar Appingedam verhuisd, naar de Broerstraat. Mijn moeder, Magalena Johanna Wolf, 'Miesje', kwam uit het Friese Gorredijk. Hoe ze elkaar hebben ontmoet, weet ik niet. Maar ze trouwden op 8 mei 1940, twee dagen voor de Duitse aanval op Nederland.”  

“Op 7 april 1941 werd ik geboren, als enig kind van mijn ouders. In juli 1942 werd mijn vader op het eerste transport naar Auschwitz gesteld.” Daar aangekomen wordt Meijer Nieweg op 18 augustus 1942 om het leven gebracht.  

Blind

Sara's moeder wordt blind als gevolg van alle emoties rondom het uiteenvallen van haar familie. “Haar moeder was in november 1939 overleden en haar vader stierf in juni 1941, een paar maanden na mijn geboorte. Nadat mijn vader was gedeporteerd, heeft ze een tijd lang niet kunnen zien.” Het hoofd van de Joodse gemeenschap in Appingedam stuurt zijn dochter, Leen Akker, om voor Sara en haar moeder te zorgen. Wanneer de familie Akker ook wordt gedeporteerd, blijft Leen bij de blinde moeder en haar kleine dochter.

“Ik weet niet meer hoe lang mijn moeders blindheid heeft geduurd, maar het heeft het leven van drie mensen gered: van haarzelf, van mij en van Leen Akker. Als mijn moeder niet blind was geweest, hadden we niet in het RKZ in Groningen ondergedoken gezeten en dan waren we niet in Friesland terecht gekomen. Ik weet niet wat er dan was gebeurd...”

Onderduiken in Friesland

De oogarts Bos bekommert zich in het Rooms-Katholiek Ziekenhuis om mevrouw Nieweg-Wolf, Sara en Leen en van daaruit gaan ze naar verschillende onderduikadressen in Friesland. “Dokter Bos heeft mijn moeder beloofd dat hij haar altijd zou helpen als het nodig was.”

Sara verblijft korte tijd op twee andere onderuikadressen voordat ze terechtkomt in het dorpje Nijehorne, waar ze doorgaat voor een evacué en luistert naar de naam Sietie. Haar moeder en Leen Akker verblijven in Oudehaske, waar geen plaats is voor een jong kind. Na de bevrijding worden de drie herenigd en gaan ze terug naar Appingedam. Sara is dan vier jaar. “We hebben ongeveer een jaar aan de Jukwerderweg gewoond om op mijn vader te wachten. Leen Akker was bij ons. Ik herinner me kruisbessen in de tuin en dat ik een hondje had. Ik herinner me ook dat Leen en mijn moeder boodschappentassen maakten van touw. Misschien verkochten ze die.”

“Van de Joodse bewoners van Appingedam hebben er zes de oorlog overleefd. Mijn moeder, ik en Leen Akker, en nog drie anderen. Mijn moeder heeft me niet verteld wie dat waren en ik heb ze nooit gekend. Met Leen hebben we nog heel lang contact gehouden.” Sara en haar moeder verhuizen naar Heerenveen. “We zijn bij de zus van mijn moeder gaan wonen, die daar een textielzaak had.”

Praten over vader

“Mijn moeder is een week na mijn veertiende verjaardag overleden. Ze had borstkanker en ze was al een jaar ziek. Ik denk dat ik nogal naïef was als kind, want ik heb het nooit gemerkt. Ze heeft een operatie ondergaan waarbij een borst is afgezet, maar ik heb dat nooit geweten.”

“In haar laatste zomer heeft mijn moeder mij meegenomen op vakantie naar Scheveningen. Kort daarna kwam ze in bed terecht omdat ze te ziek werd. We waren gingen altijd met mijn neefjes en mijn oom en tante op vakantie, naar Zandvoort en Scheveningen. Maar deze laatste vakantie was anders; dit keer waren we met ons tweeën. We zijn daar een week geweest en ik kan me nog precies herinneren wat we deden. We zijn naar Madurodam en Panorama Mesdag geweest en ik weet nog precies het verhaal van de film die we gezien hebben in de bioscoop.”

“Mijn moeder heeft mij toen geprobeerd te vertellen hoe ze mijn vader had ontmoet. Het gekke is, dat ik mij de hele vakantie kan herinneren, maar niet wat mijn moeder mij verteld heeft. Ik heb geprobeerd het me te herinneren, maar het lukt niet.”

Op zoek naar verhalen

De weinige dingen die Sara weet over haar vader, heeft ze bijna allemaal later ontdekt. “Mijn vader speelde trompet, dat heeft mijn moeder mij wel verteld. Er is een foto van hem met de harmonie; hij is de kleinste man, op de achterste rij.”

Sara is in 2009 gestopt met werken om zich te wijden aan het achterhalen van haar familiegeschiedenis. Ze besloot te beginnen met de familie van haar vader. “Ik was na de oorlog de enig overgeblevene van zijn familie. Ik heb steeds gevoeld dat het mijn taak was om iets te doen, om iets achter te laten voor mijn eigen kinderen en kleinkinderen, zodat ze zouden weten van hun voorouders. Deze mensen zijn er geweest, ze hebben bestaan.”

Via via is Sara in contact gekomen met verschillende ooggetuigen, die haar hebben verteld over de Appingedam en de Joodse gemeenschap. Ze weet al veel meer, maar haar zoektocht is nog niet voorbij. Ze zoekt nog altijd naar mensen die haar kunnen helpen met het identificeren van gezichten op foto's. “Ook wanneer de oorlog is afgelopen, blijven de gevolgen zichtbaar. Er ontbreken mensen, er zijn gaten geslagen in mensenlevens. Het is belangrijk dat we ons dit herinneren, ook opdat zoiets nooit meer zal gebeuren.”

Met dank aan: Sara Kirby-Nieweg, dhr. Kirby, SOGK,  Synagoge Appingedam.