De shanty deed haar intrede aan het begin van de negentiende eeuw. Een shanty is een lied dat vroeger aan boord van grote zeilschepen werd gezongen als arbeidslied, zowel in de koopvaardij als in de zeevisserij.  

Shanties zingen

Aan boord van de barken, klippers en windjammers werd de shanty gebruikt om een bepaald werktempo aan te houden. De shantyman, de voorzanger, gaf het ritme aan door een paar regels solo te zingen, waarna de dekknechten gezamenlijk invielen. Dit gebeurt ook nu nog in shantykoren: een solist zingt de coupletten voor en het koor zingt dan het refrein. Sommige shantymannen verzonnen zelf coupletten, vaak met een buitengewoon schunnige tekst over vrouwen, zeemeerminnen, drank of over een onfortuinlijk bemanningslid.

Pompen en hijsen

Niet alle shanties waren gelijk: bij het pompen werd er een lied in een ander ritme gezongen dan bij bijvoorbeeld het hijsen van de zeilen. Zo ontstonden er pomp-shanties, kaapstander-shanties en ballast-shanties, die over de hele wereld in verschillende talen werden gezongen. Maar aan het begin van de twintigste eeuw verschenen de stoomschepen ten tonele. Met het verdwijnen van de zeilschepen dreigde ook het zingen van shanties in de vergetelheid te raken. Hoewel veel shanties ook daadwerkelijk verloren zijn gegaan, vereeuwigden enkele gepensioneerde shantymannen in Amerika, Frankrijk en Duitsland hun repertoire in liedboeken. Van de Nederlandstalige shanties zijn er maar weinig bewaard gebleven – de meeste Nederlandstalige shantyliederen die nu nog worden gezongen zijn teruggevonden in oude boeken of vertaald uit andere talen. 

Immaterieel cultureel erfgoed

Na jarenlange inspanningen van de overkoepelende organisatie ShantyNederland is het zingen van shanties op 11 juli 2018 officieel benoemd tot immaterieel cultureel erfgoed. Dat betekent dat shantykoren nu niet meer enkel liederen zingen, maar maritiem cultureel erfgoed vertolken. Volgens ShantyNederland is de shanty-traditie door de jaren heen met haar tijd meegegaan, waarbij er specifiek gerefereerd wordt aan het festival “Bie Daip”. Dit Folk & Seasongsfestival in Appingedam biedt namelijk ook podium aan jonge shanty zangers en zangeressen uit de hele wereld, waardoor het zingen van shanties een levende traditie blijft. 

Folk & Seasongsfestival Bie Daip

In Groningen zijn er ongeveer een veertigtal shantykoren actief: van Tolbert tot Muntendam en van Pieterburen tot Stadskanaal. Dat is ook geen wonder, daar Groningen van oudsher een maritieme provincie is. Denk maar eens aan de veenkoloniale vaart en de vissersschepen op de Waddenzee. Eén van die shantykoren, Armstrong’s Patent uit Appingedam, besloot in het jaar 2000 om een internationaal shantyfestival te organiseren. Dit festival kreeg de naam "Bie Daip": het vindt namelijk plaats rondom het Damsterdiep, met het middeleeuwse Appingedam als decor. Omdat het Damsterdiep lange tijd de belangrijkste handelsweg tussen de stad Groningen en de zee vormde, kon Appingedam zich ontwikkelen tot een echte handelsstad met een sterke maritieme traditie. Een uitstekende locatie voor een shantyfestival. 

Toekomst

Inmiddels is het Shantyfestival ondergebracht bij de stichting Bie Daip en uitgegroeid tot een internationaal gerenommeerd en meerdaags festival, dat ieder jaar in het laatste weekend van augustus wordt georganiseerd. Bie Daip werd in 2017 door 50.000 bezoekers uit binnen- en buitenland bezocht. In 2018 wordt de 17e editie van het festival georganiseerd. Deze wordt nóg beter, vernieuwender en spectaculairder. In totaal treden zo’n 40 folk/shantygroepen op, uit binnen- en buitenland. Gedurende de drie dagen vinden er ruim 300 optredens plaats op 22 verschillende locaties in en om het historisch stadscentrum van Appingedam. Daarnaast kunnen bezoekers meer leren over het culturele erfgoed van Appingedam door op pad te gaan met verhalenvertellers en stadsgidsen, zijn er theatervoorstellingen en dansoptredens, en kan men deelnemen aan demonstraties en clinics. Zo verbindt Bie Daip de shantycultuur met maritieme geschiedenis en met het landschap. Zo beleef je niet alleen de shantytraditie zelf, maar ook de context waarin het shanties zingen geboren is.