Eerst had Garsthuizen, zoals zoveel Groninger dorpen, een middeleeuwse kerk. Deze werd echter in 1871 afgebroken en gedurende het daaropvolgende jaar vervangen door een nieuw kerkgebouw. Een niet al te stevig gebouw dat veel onderhoud vereiste en in verval raakte. De torenspits werd er in 1982 al vanaf gehaald en na een aardbeving in 2009 moest de toren helemaal afgebroken worden. Geld om het resterende deel te behouden en te restaureren was er niet, ondanks verwoede inzamelpogingen, tot aan een landelijke sponsorwedstrijd toe. Het gehele kerkgebouw is in 2015 volledig afgebroken. Het in 1900 gebouwde orgel was echter nog in goede staat, dat is zorgvuldig ontmanteld en opgeslagen.

Orgels

Groningen staat wijd en zijd bekend om zijn orgels. Deze regio wordt ‘de orgeltuin van de wereld’ genoemd. Nergens zijn er zoveel orgels in een zo klein areaal te vinden als hier. Vooral stammend uit de 17^e en 18^e eeuw. Niet voor niets hebben we net het Arp Schnitgerjaar achter de rug. Maar ook de 19^e-eeuwse orgels zijn internationaal bekend, en dan vooral de orgels van Petrus van Oeckelen. Vanuit alle windstreken komen er organisten om speciaal op de Van Oeckelenorgels te spelen. Maar Petrus stond niet alleen. Zowel zijn vader als zijn drie zonen werkten als orgelbouwers.

Familie van Oeckelen

Vader Cornelis (1762-1837) was horlogemaker in Breda, waar hij tevens als orgelbouwer aan de slag ging. Hij repareerde en verbouwde veel orgels maar bouwde ze ook. Zijn zoon Petrus van Oeckelen (1792-1878) had het orgelbouwen dus niet van een vreemde. Petrus was in 1808 op zestienjarige leeftijd beiaardier in de Grote kerk van Breda en waagde twee jaar later de sprong naar Groningen, waar hij beiaardier werd in de Martinitoren en vermoedelijk gezel bij de orgelmakerij J.W. Timpe. Waarschijnlijk heeft hij vanuit deze orgelmakerij in 1819 zijn eerste orgel geleverd aan de kloosterkerk van Assen, dat twee keer verhuisd is en nu in Havelte staat. Tussen 1822 en 1828 zijn er nauwelijks sporen van hem in het noorden te vinden. Aangenomen wordt dat hij toen nauw met zijn vader samenwerkte, want in 1837 nam hij de opdracht voor een orgel in Strijen over van zijn vader toen deze overleed. Dat was ook de start van zijn eigen orgelmakerij die hij in Harenermolen vestigde.

Allengs kwamen er meer opdrachten, de klank van zijn orgels bleek goed te passen bij de hervormde gezangen. Bovendien had hij goed commercieel inzicht en ging hij efficiënt te werk. Petrus van Oeckelen is een van de eerste orgelmakers die overging tot min of meer seriewerk en een gestandaardiseerde werkwijze, zodat er vrijwel identieke orgels ontstonden. Een voorbeeld daarvan zijn de orgels van Saaxumhuizen en Usquert. Zo kon hij al orgels maken voordat er een opdracht lag en had hij ze als ‘visitekaartje’ in zijn bedrijf opgesteld.

Zijn bedrijf werd letterlijk en figuurlijk toonaangevend in het Groningen van de negentiende eeuw. Zijn bedrijf had aan het einde van die eeuw zo’n honderd orgels op zijn naam staan, waarvan het grootste deel in Groninger kerken staat.

Zonen

Petrus Van Oeckelen had zeven kinderen, waarvan drie zonen ook orgelmaker werden, Cornelis Allegondus (1829-1905), Henricus (1835-1894) en Antonius (1839-1918). Zij kregen de techniek met de paplepel ingegoten en werkten mee in het bedrijf.

Verondersteld wordt dat het orgel van Saaxumhuizen (1891) de meesterproef van Cornelis Allegondus is geweest. Er zitten wat ‘beginnersfoutjes’ in, die overigens geen invloed hebben op de kwaliteit ervan. Henricus verliet het familiebedrijf en vond in 1870 een plek bij de Veendamse orgelmakerij R. Meijer. Na diens dood zette hij dat bedrijf voort.

Na de dood van hun vader, op 15 augustus 1878, zetten Cornelis en Antonius de orgelmakerij voort als ‘Petrus van Oeckelen en Zonen’, de naam waarmee Petrus al jaren zijn contracten ondertekende. In de wandelgangen stonden zij te boek als ‘Gebroeders Van Oeckelen’. Ook zij hebben heel wat orgels, voornamelijk voor de Groninger kerken, gebouwd en verbouwd, Waaronder het orgel voor de kerk van Garsthuizen dat zij in 1900 opleverden. Hoewel de klankkleur en de vorm van de orgels in hun tijd wel veranderden, bleven het toch ‘Van Oeckelenorgels’. Antonius ging alleen door na het overlijden van zijn broer in 1905. Het laatste Van Oeckelenorgel, voor de hervormde kerk te Leek, werd in gebruik genomen op 12 december 1915. Met de dood van Anton van Oeckelen in 1918 eindigde het familiebedrijf.

Het orgel van Garsthuizen is echter weer opgestaan, het heeft op 29 november 2019 een tweede leven gekregen in de kerk van Oldenzijl.

Bronnen
Klinkende Klei, Everhard Huizing en Jankees Braaksma, 2012
orgelsindrenthe.nl/nederlands/oekelen.html , G.J. Pottjewijd, naar Henk Kwakernaat
garsthuizen.info
kerkgarsthuizen.nl
groningerkerken.nl