In de bibliotheek van Ter Apel vond op donderdagavond 14 november het derde in de de serie Vrijheidscafés plaats, waarmee De Verhalen van Groningen een maand lang door de provincie toert.  Bijzonder aan deze bijeenkomst was dat er voor het eerst ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog zelf aanwezig waren. Jaap Spanninga en Harm Venema, beiden lokale bekendheden, zetten zich nog altijd actief in voor de verspreiding van kennis over het Groningse oorlogsverleden. 

Plaquette

Spanninga: 'In april wordt er op de RSG Ter Apel een plaquette onthuld ter nagedachtenis aan de joodse kinderen die daar op school zaten. Ik heb de zes joodse kinderen opgespoord, twee van de middelbare school en vier uit het lager onderwijs. Ik zat bij die twee in de klas en herinner me nog goed hoe ze in november '41 van school werden verwijderd. 'Sorry, vannacht is Heiman Leezer weggegaan, hij komt niet meer terug,' zei de leraar. Wij namen dat maar aan, dachten er toen niet erg over na. Van de overburen van Heiman heb ik uiteindelijk zijn atlas gekregen, die heb ik nog.' 

Verhalen

Het doel van de bijeenkomst is om (streek)verhalen uit de Tweede Wereldoorlog te koppelen aan projecten die in 2020, wanneer we 75 jaar bevrijding vieren, op een artistieke manier het oorlogsverleden tastbaar maken. De verhalen voor de gemeente Westerwolde zijn divers: ze gaan over kamp De Beetse, de executie van Gerrit Buwalda, Poolse én Belgische bevrijders, de Emslandkampen net over de grens en de gemengde gevoelens van de bewoners in de grensstreek: ze waren vaak bevriend met Duitsers, die in de oorlog eigenlijk de vijand waren. 

'Maakbudget'

Geert Oude Weernink van Vrijdag Advies knikt instemmend wanneer presentator Marcel Nieuwenweg aangeeft dat er voor de verbeelding van de 75 verhalen 'best heel veel subsidie beschikbaar is, in de vorm van een maakbudget.' Geert: 'Als je iets wilt doen, haak dan aan bij de verhalen. Mocht je er niet meteen uitkomen, dan kun je bij Vrijdag altijd terecht voor advies, informatie en ondersteuning.' 

Documentairemaker Liefke Knol heeft in het verleden al films gemaakt over kamp Oberlangen en over de Belgische bevrijders van de streek, die goed aansluiten bij de geselecteerde verhalen. Voor 2020 werkt ze met de Synagoge Groningen aan een project over Joodse verhalen uit het Duits-Groningse grensgebied. Liefke: 'Afgelopen zomer mocht ik filmen bij een joods huwelijk in de synagoge van Bourtange, heel bijzonder. We zoeken naar voorwerpen, maar ook naar verhalen over Joden, aan beide kanten van de grens.' 

Onbekend

Na het plenaire gedeelte gaan de aanwezigen in gesprek met elkaar. Vooral de vraag hoe ze hun verhalen bekend kunnen maken aan een groter publiek, vormt stof tot nadenken. Rinus Allemekinders, vrijwilliger bij Kamp de Beetse, vindt dat contact met de scholen veel te moeizaam gaat: 'Alles hangt af van de leraar die voor de groep staat; als die niet wil meewerken... Het kamp is hier in de streek helemaal niet bekend, alleen bij ons. Met subsidie kunnen we misschien een bus regelen die de kinderen naar ons toe brengt: wij hebben de les wel klaar!' 

Een ander haakt in: 'Als die bus toch rijdt, kan die meteen een route doen langs allerlei andere evenementen die er ook zijn!' Harm Wolters wil zijn collectie militaria wel tentoonstellen en de aanwezigen van Plaatselijk Belang Veele hebben ook plannen, onder andere om de Belgische para's te eren die het dorp bevrijdden. Harm Venema: 'Ik zou het mooi vinden om onze bevrijders te eren door grote foto's van hen te laten zien op rollend materieel, tijdens een optocht. Zo zien we hun gezichten, met hun namen en leeftijden erbij.' Venema heeft een indrukwekkende verzameling foto's van de oorlog en bevrijding rondom zijn geboorteplaats Veendam, maar ook van Stadskanaal en Ter Apel. 'Ik ben al op jonge leeftijd begonnen contact te onderhouden met de Poolse bevrijders.' 

Jaap Kat tenslotte is bezig met een film over de oorlog. 'In 1943 is hier een bommenwerper neergestort, maar ik richt me niet alleen daar op. Het wordt een film van ongeveer anderhalf uur, die komend voorjaar klaar moet zijn.'  

Ideeën

Ondanks de relatieve onbekendheid van de inwoners met de oorlogsverhalen uit de streek, een klacht die vaker terugkomt, ontbreekt het de 'makers' op de bijeenkomst in Ter Apel niet aan ideeën en enthousiasme. Initiatieven genoeg in Westerwolde, en het doel moge duidelijk zijn.