In het Veendammer museum werd begin maart 2018 een lezing gegeven door de provinciaal archeoloog professor Henny Groenendijk. De oudheidkundige keek daarin terug op bijna dertig jaar opgravingsgeschiedenis van de Werkgroep Prehistorie Veenkoloniaal Museum en de meest bijzondere resultaten daarvan. Een deel van de opgravingen is op de expositie te zien. De tentoonstelling wordt gecompleteerd met aquarellen van Geert Schreuder, detailtekeningen van Bonno ten Kate en fotomateriaal van de Werkgroep Experimentele Archeologie. Ook liggen er stukken eikenhout van zeker achtduizend jaar oud.

Niet-ingewijden weten niet anders dan dat de eerste bewoners van de huidige Veenkoloniën turfgravers waren. De ontginningen begonnen aan het begin van de 17e eeuw. Het werk werd gedaan door de bewoners van de eerste nederzettingen, de veencompagnieën. Vóór die tijd was immers sprake van een enorm woest en ledig landschap, het zogeheten Bourtanger Moor.

Archeologen ontdekten echter dat een deel van de Veenkoloniën, op een zandrug in een strook vanaf het Pekelder Hoetmansmeer tot aan Wildervank (Wildervanksterdallen), al veel eerder was bevolkt, waarschijnlijk door rondtrekkende jagers en vissers. Een bekende oudheidkundige in dit kader was de toenmalige archeoloog John Smit. Feitelijk verlengde hij door zijn vondsten de geschiedenis van dit gebied met maar liefst tienduizend jaar.

Ruige muts

John Smit leefde van 1952 tot 1997. Hij was de stuwende kracht achter het archeologisch onderzoek in de Veenkoloniën. Een lange, ietwat gebogen man die vanaf 1983 in het gebied vooral kale akkers afstruinde, altijd op zoek naar sporen van bewoning. Smit was makkelijk te herkennen: vaak gestoken in een lange jas, een ruige muts op het hoofd en immer bemodderde laarzen. Smit was de man die in het gebied stukken vuursteen ontdekte, die door mensen waren bewerkt tot speer- en pijlpunten. Ook vond hij haardkuilen: putten van een halve meter breed en een halve meter diep, waarin zich restanten houtskool bevonden. Volgens Smit waren die overduidelijk gegraven en gebruikt door mensen, om onder andere voedsel te bereiden. Koolstofdateringen gaven te zien dat het ging om overblijfselen uit de tijd van het mesolithicum, de middensteentijd, die duurde van ongeveer 8800 tot 5000 jaar voor Christus.

Collegezaal

John Smit kreeg bij zijn speurwerk hulp van een groep enthousiaste vrijwilligers. Later Werkgroep Prehistorie van het Veenkoloniaal Museum genoemd. Samen met Smit struinden ze vele akkers af. Ze lieten zich onderwijzen en bezielen door de veel te vroeg overleden archeoloog. Het veld van de Wildervanksterdallen noemden ze collegezaal en ze hoefden hun leraar voor de lessen niets te betalen. Smit en de groep brachten hun bevindingen in 1995 in de praktijk op de Oosterdiepdagen. Aan het Oosterdiep werd onder de werktitel Experimentele Archeologie een prehistorische nederzetting gerealiseerd met alles erop en eraan. Er stonden hutten, er werd voedsel uit de prehistorie bereid, het bewerken van vuursteen werd getoond en de bewoners waren gekleed in wat leek op dierenbont en huiden. Het kampement trok destijds veel bekijks.

John Smit stierf in 1997 na een vrij korte ziekte. Als eerbetoon werd in 2002 een houten brug over het A.G. Wildervankkanaal in de streek Hoetmansmeer naar hem genoemd.

Het zoeken naar restanten van het mesolithicum werd na het overlijden van Smit succesvol voortgezet door professor Henny Groenendijk. Samen met de groep werden op diverse andere locaties nog veel vondsten gedaan.

Einde

De tentoonstelling in het Veendammer museum, die tot en met 13 mei 2018 duurt, is niet alleen een hommage aan John Smit maar tevens aan de Werkgroep. In feite is het de laatste kers op de taart. De groep houdt namelijk op te bestaan. Enerzijds veroorzaakt door vergrijzing en anderzijds het gevolg van Europese wetgeving, die het amateurarcheologen verbiedt nog zelfstandig opgravingen te doen. De Werkgroep Prehistorie in Veendam had volgens kenners een zeer hoog niveau. De leden waren wat kennis en vaardigheden betreft zeker te vergelijken met professionals en archeologische onderzoeksbureaus.