Zijn vader is een eenvoudige horlogemaker in de stad Groningen. Hij mist echter het zakelijk instinct en moet al snel zijn winkel sluiten. Pa Derk verzet de bakens en gokt op de verkoop van spiegels, maar ook dat wordt een echec. Zoon Dirk, de derde uit een gezin van zes kinderen, ziet het geploeter van de ’kleine luyden’ en weet intuïtief dat hij het roer flink om zal gooien en zeker niet in het voetspoor van zijn vader zal treden. Die moet na zijn mislukking als vrij ondernemer uiteindelijk een baantje als ambtenaar bij het burgerlijk armbestuur aanvaarden.

Jeugd

Ondanks het gezwoeg van zijn ouders groeit Bos op in een harmonieus gezin. Moeder Maria Reintjes is voor hem hét voorbeeld, een geëmancipeerde vrouw, non-conformistisch en vooruitstrevend. Zij is dé stuwende kracht die haar kinderen stimuleert goed onderwijs te volgen.

Politiek

Dirk volgt de Rijks Hoogere Burger School in Groningen en wordt na zijn kandidaatsexamen als jong broekje van 21 jaar leraar wiskunde aan het gymnasium in Winschoten. Daar gaat hij ook in 1883 wonen. Hij stort zich vol overgave in het maatschappelijk en politieke leven. Binnen een mum van tijd is hij lid van de gemeenteraad en schoolopziener voor het district Winschoten. In 1901 zit hij als vrijzinnig democraat voor Winschoten in de Tweede Kamer.

Hij heeft dan net met andere geestverwanten de Vrijzinnig Democratische Bond opgericht. Als die partij in 1913 de verkiezingen wint krijgt hij van koningin Wilhelmina de opdracht een links kabinet te vormen met de sociaaldemocraten van mr. Jelle Troelstra, een oude studiemakker van hem uit de tijd van het Groninger studentencorps Vindicat atque Polit. Troelstra durft vanwege intern gemor binnen zijn partij de gok met de liberalen niet aan en wijst samenwerking af. Was die coalitie wel gelukt, dan had Bos de geschiedenis ingegaan als formateur van het eerste paarse kabinet.

Beter onderwijs

Bos’ naam zoemt dan al overal rond. Hij is een gezien man, een fanatiek strijder voor beter onderwijs voor iedereen. In 1898, inmiddels gepromoveerd, publiceert hij een belangwekkend boek: Onze Volksopleiding, waarin hij pleit voor een samenhangend onderwijssysteem dat op elkaar aansluit en zich richt op de praktijk. Onderwijs, zo is Bos’ stellige overtuiging, is de sleutel tot vooruitgang.

Behalve via het onderwijs moet de volksontwikkeling ook gestalte krijgen door openbare bibliotheken, musea en een goede dag- en weekbladpers. Hij zet zich tevens in voor handels- en ambachtsonderwijs en is één van de initiatiefnemers voor het oprichting van het eerste lyceum in 1909 in Den Haag. Ook is hij betrokken bij de stichting van de Nederlandsche Handels-Hoogeschool in Rotterdam (1913).

De Ambachtsschool

Schilderen en tekenen zijn vormend voor jongeren, aldus Bos en dus is het niet verwonderlijk dat hij aan de wieg staat van de Ambachtsschool in Winschoten (1900). Leerlingen kunnen daar kiezen uit een opleiding tot timmerman, metaalbewerker, meubelmaker of schilder. De school richt zich helemaal op het bedrijfsleven en imiteert dat leven ook. Het overblijflokaal heet schaftkeet, de leerlingen worden bij hun achternaam aangesproken en de schooluren duren net zolang als de werktijd. In 1914 breidt de Ambachtsschool uit met een huishoudafdeling voor meisjes.

Als het oude pand in 1955 tegen de vlakte gaat en een nieuw pand verrijst, telt de school 300 leerlingen. In het topjaar van 1982 wordt zelfs het record van 850 gehaald. In de naoorlogse tijd krijgt de LTS de naam van degene die zich bij leven zo heeft ingespannen voor nieuwe schoolvormen: dr. D. Bos.  

Overlijden

Op 6 mei 1916 overlijdt hij op 53-jarige leeftijd in Den Haag, waar hij in 1909 wegens zijn Kamerlidmaatschap is gaan wonen. Zijn oudste zoon leest bij de begrafenis voor uit een brief van zijn vader. Typerend voor Bos maant hij zijn zes kinderen daarin 'zich in dienst te stellen van de minderbedeelden'.