80 jaar vrijheid Groningen
Verzet in Bierum
Op de boerderij van de familie Omta in Bierum verbleven verschillende onderduikers, waaronder oudste zoon Fokko. De Sichterheidsdienst (SD) had de boerderij al verschillende malen zonder resultaat doorzocht. Op 9 september 1944 was de SD echter vastberaden om Fokko Omta te vinden. De omgeving werd afgezet, maar de SD’ers vonden wederom niemand. Uit frustratie vermoordden ze vader Aldert Derk Omta.
Aan de Spijksterweg in Bierum stond boerderij van akkerbouwer Aldert Derk Omta en zijn familie. Oudste zoon Fokko zat in het verzet en werd gezocht. Hij was ondergedoken op de boerderij, net als twee andere zonen, een neef en een buurjongen. De onderduikers verbleven in een schuilhol in het stro in de graanschuur. Vanuit dat hol konden ze niet zien wat er in de schuur gebeurde, maar wel alles horen.
De verwoeste boerderij Hoogwatum. Tijdens de brandstichting door de Duitse bezetter, werd eigenaar G. Elema doodgeschoten. Bierum, 1945. Fotograaf onbekend, collectie Gemeente Delfzijl
“Moffen!”
Het was op zaterdag 9 september 1944, net na de warme maaltijd. Opeens riep iemand: “Moffen!” Even was er chaos. De borden en het bestek van de onderduikers werden opgeruimd en Fokko en de onderduikers renden naar hun schuilhol in de graanschuur. Fokko pakte nog snel een radio en een revolver uit zijn slaapkamer. De boerderij was voor de Duitsers niet gemakkelijk te benaderen. Al vóór de oorlog had Aldert Derk Omta een hek vooraan de lange oprit laten plaatsen. Niet voor niets: het gaf de onderduikers kostbare tijd om zich te verstoppen.
Bonkaarten
De Duitse Sicherheitsdienst (SD) was goed voorbereid, want ze wisten zeker dat er zich onderduikers op de boerderij ophielden. Ze zijn vaker langs geweest, zonder resultaat. Maar dit keer was de SD echter vastbesloten om Fokko en de onderduikers te vinden. Tientallen SD’ers, onder wie Nederlanders die met de Duitsers samenwerkten, verspreidden zich over het terrein. De familieleden werden ondervraagd, terwijl andere soldaten het huis overhoop haalden. Enkele soldaten zwaaiden triomfantelijk met een pak bonkaarten, die ze zogenaamd op de kamer van Fokko gevonden hadden. Het gezin wist wel beter; dat 'bewijsmateriaal' hadden de Duitsers daar zelf aangebracht.
Paardenvordering in mobilisatietijd. Bierum, 1939. Fotograaf onbekend, collectie familie Buitenkamp.
Moord
Maar hoe de SD’ers ook zochten, ze vonden de onderduikers niet en raakten gefrustreerd. “Wo ist der Junge?” schreeuwden de soldaten tegen vader Aldert Derk Omta. Hij werd geslagen, maar zei niks over de verblijfplaats van zijn zoon. Ondertussen hoorden de jongens in het onderduikhol alles. En dan opeens: twee schoten. Vader Omta zakte in elkaar. De SD’ers zetten het lichaam van Omta in zittende houding tegen de muur van de schuur en legden een hooivork in zijn handen. Zo konden ze zich verontschuldigen met zelfverdediging. Daarna vertrokken ze – met lege handen.
De onderduikers vluchtten door de velden en sloten naar een adres in de buurt van Bedum. Een paar dagen later werd Aldert Derk Omta begraven. Bij de plechtigheid mocht van de SD alleen de naaste familie aanwezig zijn. Rondom de begraafplaats in Bierum hielden agenten zich schuil, maar Fokko liet zich niet zien.
De beschadigde Sebastiaankerk, vlak na de oorlog. Bierum, 1945. Foto Rijksdienst voor Monumentenzorg, Groninger Archieven.
Aldert Klaas Dijkema
Vanaf zijn nieuwe onderduikadres stuurde Fokko Omta een boodschap naar Aldert Klaas Dijkema, een verzetsstrijder in Oosterwijtwerd. Dijkema zorgde ervoor dat Omta een nieuw persoonsbewijs kreeg. Op 21 september 1944 bracht Dijkema het persoonsbewijs langs op de boerderij van de familie Omta. De SD was op dat moment echter wederom aanwezig. SD’ers Siert Bruins (‘de beul van Appingedam’) en August Neuhauser pakten Dijkema op, namen hem mee naar Appingedam en schoten hem dood bij de Bronsfabriek.
Fokko Omta zou de oorlog overleven en later in het bekende boek Bierum in de branding een aangrijpend ooggetuigenverslag schrijven van de moord op zijn vader.
Bronnen
Wiersema, P.S. (red.) Bierum in de Branding. Bedum: Profiel (1947).