75 jaar vrijheid
De ontplofte munitieloods van Spijk
In Spijk vielen, bijna anderhalve maand na de bevrijding, nog zeven oorlogsslachtoffers. Op 12 juni 1945, om kwart voor vijf in de namiddag, klonk in de wijde omgeving een zware dreun. Een explosie. Er sneuvelden ruiten en de rookwolken waren van ver te zien. In het hele dorp heersten verwarring en paniek. Al snel bleek de munitieloods aan de Losdorpsterweg compleet te zijn weggeblazen.
De Losdorpsterweg in Spijk, nu Hoofdweg-Zuid. Aan deze weg stond de ontplofte munitieloods. Spijk, ca. 1930-1940. Foto Jos Pe, collectie Gemeente Delfzijl
De ontploffing maakte een einde aan het leven van zeven mannen uit Spijk. Ze waren munitie aan het sorteren die bij de bunkers van Nansum was achtergebleven na de bevrijding.
De kerktoren van Spijk, ca. vier maanden na het uitbreken van de oorlog. Spijk, 1940. Foto Folkers, Groninger Archieven
Munitieloods
Na de bevrijding lagen de bunkers van de Duitse geschutsbatterij Nansum nog vol met munitie, explosieven en wapens. De Binnenlandse Strijdkrachten (BS) wilden die overbrengen naar een eigen landbouwschuur in Spijk. Sommige dorpsbewoners vonden dat geen goed idee. Was het niet veiliger om de munitie in de bunkers te laten liggen, in plaats van middenin het dorp? De BS vonden van niet, want dan zouden ze wachtposten moeten zetten bij elke bunker. En dus werden er drie grote karren vol mijnen, granaten en andere munitie van Nansum naar Spijk gebracht. Achterin de loods kwamen de zware en grote stukken, de lichtere projectielen en kogels kregen een plekje voorin.
Paraplustandaards
Enkele jongemannen uit het dorp hielden toezicht op de schuur. Zij stonden onder leiding van Jan van Dijk, een militair en de enige met verstand van wapens. Toch waren de aangestelde beheerders zich blijkbaar niet bewust van het gevaar. Ze speelden regelmatig met de munitie: de jongemannen strooiden kruit uit de hulzen op de vloer en staken dat aan om te zien hoe het knetterde. In de schuur werd ook gerookt en de bewakers experimenteerden met wapens. Ook waren bij sommige Spijksters de koperen hulzen in trek om er gebruiksvoorwerpen als asbakken en paraplustandaards van te maken. Er kwamen dan ook regelmatig bezoekers langs.
Ontploffing
Na commentaar op hun nonchalante gedrag en enkele waarschuwingen spraken de bewakers met elkaar af dat er in de loods niet meer gerookt zou worden. Wat er precies in de loods is gebeurd op die bewuste twaalf juni weet niemand, maar even voor vijf uur ’s middags ontplofte de munitie met een daverende knal. Zeven beheerders die op dat moment in de schuur aanwezig waren, werden direct gedood. Nog eens zeven Spijksters raakten gewond. In de wijde omgeving waren ruiten gesneuveld en lag puin op de straten. Uit de resten van de loods steeg een grote zwarte rookwolk op. Daaronder laaide een verzengend vuur.
Een Duits vliegtuig in een weiland bij een boerderij net buiten de dorpskern van Spijk. Het vliegtuig had daar een noodlanding moeten maken. Spijk, 1937. Foto W.P. Hijlkema, Groninger Archieven
Weggelopen
Eén van de slachtoffers was de twintigjarige Willem Stuiver. Zijn moeder heeft nooit geloofd dat hij dood was. Willem maakte vaak ruzie en dreigde dan dat hij nog eens weg zou lopen. Ze heeft altijd volgehouden dat Willem er niet bij was en dat hij was weggelopen. Elke keer als ze iemand zag lopen met ongeveer zijn postuur, veerde ze op. Maar hij was wel degelijk één van de slachtoffers. Aan de hand van ringen, brillen en horloges zijn de slachtoffers geïdentificeerd.
Herdenking
Zes van de zeven slachtoffers werden in een gezamenlijk graf begraven, vlakbij de loods waar ze waren omgekomen. Op de begraafplaats in Spijk werd een monument voor hen opgericht. Jarenlang beschouwde de bevolking van Spijk het voorval als een ongeluk. Pas sinds 2005 worden de slachtoffers beschouwd als oorlogsslachtoffers, daar zij min of meer in het verlengde van de Tweede Wereldoorlog waren gevallen. Sindsdien is er tijdens de dodenherdenking in Spijk ook aandacht voor de slachtoffers van de ontplofte munitieloods.