80 jaar vrijheid Groningen
De laatste oorlogsdagen in Holwierde
Na de bevrijding van de stad Groningen waren Duitse troepen richting Delfzijl gevlucht. Ten noorden van de havenplaats barstte de strijd los rondom Holwierde. Tijdens de zware beschietingen, die bijna een week duurden, verloren vele soldaten én burgerslachtoffers het leven. Het dorp Holwierde raakte zwaar beschadigd.
Holwierde raakte in de laatste oorlogsdagen zwaar beschadigd. De foto laat de noodbrug over De Heekt zien, met daarachter de restanten van het kapotgeschoten Hotel De Boer. Holwierde,1945. Fotograaf onbekend, collectie Gemeente Delfzijl
Nadat de stad Groningen op 16 april 1945 was bevrijd, waren vluchtende Duitse troepen richting Delfzijl getrokken. Ze werden daar al snel van twee kanten ingesloten: vanuit het westen door de Canadezen, vanuit het zuiden door de Polen. De nog overgebleven Duitse troepen konden eigenlijk geen kant meer op, maar waren niet van plan om zichzelf zomaar over te geven.
Bis zum letzten Mann
Ten noorden van Delfzijl speelde de strijd zich af rondom het dorp Holwierde. De batterijcommandant gaf de orders: “Holwierde bis zum letzten Mann verteidigen”. De Duitsers bliezen daarom de brug tussen Holwierde en Krewerd op, versperden de toegangswegen met boomstammen en plaatsten overal mijnen. Bij het nabijgelegen Nansum stond zwaar geschut, dat bijna onophoudelijk vuurde op de oprukkende geallieerden.
De strijd barstte in Holwierde in alle hevigheid los. Alleen al op de eerste dag vielen er dertig Canadese soldaten en kwamen er ongeveer zestig Duitse soldaten om het leven. De frontlinie liep enkele dagen dwars door het dorp, maar de bewoners wisten maar weinig van wat er gebeurde. Er verschenen geen kranten, en elektriciteit, telefoon en radio waren er niet. De dorpelingen verbleven bijna een week lang in de kelders van hun huis of in eigengemaakte schuilplaatsen.
Gijzeling
Dagenlang werd Holwierde geteisterd door kanonvuur. Doordat de brug over de Heekt was opgeblazen, viel het dorp in twee delen uiteen. De dorpelingen bevonden zich middenin de strijd. Huizen werden in grote getale verwoest en er werden burgers gedood tijdens de gevechtshandelingen. Een aantal bewoners vluchtte over de velden richting Losdorp en Godlinze.
De Duitsers verdachten sommige inwoners ervan te hebben meegevochten met de Canadese troepen. De Duitse commandant besloot daarom alle mannen uit Holwierde te gijzelen in de kerk. Een deel werd de volgende ochtend weer vrijgelaten, maar anderen werden dagenlang streng bewaakt. Ook in het nabijgelegen Nansum werden mannen gegijzeld, daar op een boerderij.
Net buiten Holwierde stond de vuurtoren van Uiteinde. De vuurtoren raakte zwaar beschadigd door een luchtaanval tijdens de bevrijding en moest worden afgebroken. De vuurtorenwachterswoning naast de toren is opgeknapt en tot 1965 bewoond gebleven. Uitei
Bevrijding
Op 28 april nemen vijf Geallieerde vliegtuigen de batterij bij Nansum onder vuur. Tegelijkertijd werd de batterij vanaf de zeekant ontzet. Daarnaast vielen de Canadezen de door de Duitsers bezette boerderijen aan. Op een boerderij bij Nansum hielden zich op dat moment nog zo’n 200 Duitse soldaten op, maar ook zij waren gedwongen zich over te geven.
De volgende dag leek het vuren wat minder te worden en kropen de dorpelingen uit hun kelders en schuilplaatsen. Toch was het nog niet veilig op straat. Inwoners staken op houten vlotten de Heekt over, onder hen gewonden en ouderen, en vluchtten naar omliggende dorpen. Er kwam nog een voltreffer vanaf Borkum, die meerdere inwoners verwondde. Maar aan het einde van de dag was het noorden van Groningen bevrijd. Op 2 mei 1945 klonk ook ten zuiden van Delfzijl het laatste schot van de oorlog.
Het dorp vlak na de bevrijding, met de molen op de voorgrond. De kerk heeft geen toren meer, er ligt een noodbrug over het water en het dak van een woning is zwaar beschadigd. Holwierde, 1945. Fotograaf onbekend, collectie Gemeente Delfzijl
Oranje in het knoopsgat
Na bijna een week van beschietingen over en weer, was geen huis in Holwierde meer onbeschadigd gebleven. Van de 16 boerderijen zijn er 12 afgebrand, net als een aantal woonhuizen in het dorp. Ook de kerk raakte zwaar beschadigd. Van de 900 inwoners zijn er 25 omgekomen. Daarnaast waren er vele gewonden; een jonge vrouw moest een been missen, en een andere vrouw is door een granaatscherf blind geworden.
Dominee Visser schreef in zijn dagboek over de sfeer in het dorp, na de bevrijding. “Hoe was de stemming te Holwierde na hetgeen gebeurd was? Neerslachtig? Klagend? Berustend-onverschillig? Neen. […] De mensen waren blij vrij te zijn, hoewel er over feestvieren niet gesproken werd. Wel liep iedereen met Oranje in het knoopsgat, maar zelfs gevlagd werd er maar sporadisch.”