Macht & Pracht
1568 tot 1815
Adriaan Geerts Wildervanck, een listig en vasthoudend man
Adriaan Geerts Wildervanck is vooral bekend als vervener en stichter van de plaatsen Wildervank en Veendam. Maar ook zijn vrouw Margaretha Hardenberg speelde een belangrijke rol. Wie waren deze invloedrijke historische figuren en wat heeft een huidige kerk in Wildervank met beiden te maken?
De Tachtigjarige Oorlog is nog aan de gang als Adriaan Geerts in september 1605 in de Oude Ebbingestraat te Groningen het levenslicht ziet. Zijn ouders hebben er een smederij. De jonge Geerts trouwt in 1630 met Grietien Jansen. Ook deze familie is invloedrijk. Vooral vanwege het kapitaal dat haar vader als handelsman in vlas, linnen en garen bijeen vergaart. Adriaan Geerts ontpopt zich in Groningen tot zaakwaarnemer van diverse handelshuizen. Hij heeft een levenslustig karakter, is soms wat overmoedig en een enkele keer zelfs brutaal. Wel is hij vasthoudend. In 1635 wordt hij betaalmeester en inkoper voor enkele legeronderdelen. Veel avontuur, veel tussenhandel en dus steeds een goed gevulde portemonnee. Wat later wordt hij pachter van het raad- en wijnhuis in de stad. Nog een functie die hem als handelaar in sterke drank, pelswerken, laken en olifantstanden, via de West Indische Compagnie, de nodige revenuen oplevert. Na het overlijden van de kapitaalkrachtige ouders en schoonouders zijn Adriaan en Grietien zeer bemiddeld.
Tegenslag
Na vele jaren van voorspoed krijgt Geerts in 1643 te maken met een eerste tegenslag. Op de Boschplaat tussen Rottumeroog en Schiermonnikoog strandt het schip De Oevelgunne. Het is geladen met balen dure laken. Hulpverleners die de lading proberen te verdelen, worden door Geerts in juridische zin tegen gehouden. Het schip is immers niet door de bemanning verlaten en het dure laken blijft in bezit van de eigenaren, waarvoor Adriaan Geerts als agent optreedt. Het wordt een zeer langdurig, gerechtelijk gevecht dat de vasthoudende Geerts tenslotte uit eigen zak moet betalen. Uiteindelijk verliest hij de procedure. Zijn beurs is daarna bijna leeg.
Turf
Na het dure proces gaat Geerts in Pekela wonen, om daar de kunst van het turfgraven af te kijken. In 1647 krijgt hij een veengebied in erfpacht. Hij wil in de venen wonen en bouwt in een bocht van het Oosterdiep huize Sorghvliet. Geerts bedenkt vervolgens een listig plan: invloed krijgen in de omliggende compagnieën, het gepachte veen ten oosten van Wildervank in bezit zien te krijgen, alle bewoners tot pachter maken, alle brug, sluis- en overige tolgelden innen, veel veen met behulp van anderen in exploitatie nemen om daarna met winst de compagnons weer uitkopen. In tegenstelling tot andere verveners weet hij de stad Groningen buiten de deur te houden en behoedt hij de inwoners voor de latere, zo gehate twintigste penning, een overdrachtsbelasting aan de stad.
Goede werken
Groot voorbeeld voor de Groninger vervener was Lodewijk de Geer. Die had in Zweden fortuin gemaakt en verrichtte met zijn geld goede werken. Hij stichtte kloosters en scholen. Dat deed ook Geerts, die tevens fondsen in het leven riep ‘ten algemene nutte’. In Wildervank stichtte hij voor wezen en ouden van dagen een tehuis: het Margaretha Hardenberghuis. Ook liet Geerts kerken in ‘zijn’ gebied bouwen.
Nog een list
Geerts kreeg in het verdere verloop van de vervening te maken met de naburige familie Trip. Beide waren vermogend en uit op nog meer rijkdom. Geerts wist zijn concurrent Trip handig om de tuin te leiden. Maar ook Adriaan Geerts kwam niet altijd ongeschonden uit de verhandelingen en moest uiteindelijk toezien hoe zijn gebied door en voor anderen werd verkaveld. Tenslotte ging het kapitaal van Geerts op in de bezittingen van Trip en De Geer.
Deftige naam
Margaretha Hardenberg was niemand anders dan Grietien Jansen. Om mee te kunnen doen met de pracht en praal van haar directe omgeving wilde ze een mooiere en deftiger naam. Zij koos voor Margaretha Hardenberg. Diverse instanties en gebouwen werden later naar haar vernoemd. Onder andere een kerk in Wildervank.
Belofte
Op een warme zomerdag viel Margaretha op de heide tijdens een rustpauze van een wandeling in slaap. Toen ze wakker werd zag ze dat een adder zich om haar arm had gewenteld. Omdat ze dadelijk een dodelijke beet verwachtte, legde ze in grote angst de belofte af om, indien ze gespaard zou blijven, op de plaats waar ze lag een kerk te bouwen. De slang gleed kort daarna van haar arm en verdween in de struiken. In 1659 werd met de bouw van de huidige Margaretha Hardenbergkerk begonnen. Adriaan Geerts Wildervanck en zijn Margaretha stierven beide op 56-jarige leeftijd in november 1661. Ze werden bijgezet in een eigen grafkelder in de kerk te Wildervank.